Περιεχόμενα
Αποκλείεται να μην το’ χεις ακούσει. «Έγινε η νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου». Μια έκφραση που κρύβει μέσα της τρόμο, φρίκη και καταστροφή. Χρησιμοποιείται και στα ελληνικά, αν και δεν έχει καμία σχέση με τη χώρα μας. Ούτε και με τον Άγιο Βαρθολομαίο.
Τη νύχτα της 24ης Αυγούστου του 1572, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Βαρθολομαίου κατά την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, έγινε η τρομακτικότερη σφαγή αμάχων εν καιρώ ειρήνης στην ιστορία. Όχι σε κάποιο απομακρυσμένο μέρος, σε κάποια μακρινή και απολίτιστη αποικία, αλλά στο Παρίσι, την πρωτεύουσα της Γαλλίας, έναν από τους πιο πολιτισμένους τόπους της ανθρωπότητας. Ούτε είχε σχέση αυτή η σφαγή με πολέμους και διαφορές φυλετικές. Η διαφορά ήταν απολύτως θρησκευτική, και μάλιστα ενδοχριστιανική: Καθολικοί έσφαξαν Προτεστάντες.
Μάχες Καθολικών και Προτεσταντών με φόντο την εξουσία
Σήμερα, ακριβώς 451 χρόνια αργότερα, τα ακριβή γεγονότα εκείνης της περιόδου έχουν ξεχαστεί. Μένει η έκφραση, όμως, για να θυμίζει ότι μερικά από τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα στην ιστορία του ανθρώπου έγιναν για την χριστιανική πίστη, που υποτίθεται ότι διδάσκει στην αγάπη στον πλησίον.
Για να καταλάβουμε ακριβώς τι έγινε πρέπει να ανατρέξουμε λίγο στην ιστορία. Η Γαλλία στο δεύτερο μισό του 16ου αιώνα σπαρασόταν από θρησκευτικούς πολέμους. Στην ουσία Καθολικοί και Προτεστάντες είχαν πάρει τα όπλα, με απώτερο στόχο τον έλεγχο της χώρας, δηλαδή του βασιλιά Καρόλου Θ’, ο οποίος ήταν τότε πολύ μικρός σε ηλικία (ανέβηκε στο θρόνο σε ηλικία 13 ετών και το 1572 ήταν μόλις 22), άβουλος και πιόνι στα χέρια της μητέρας του, Αικατερίνης των Μεδίκων.
Οι Καθολικοί στη Γαλλία ήταν πάντα η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού, σχεδόν 90%. Οι Προτεστάντες, όμως, ή Ουγενότοι, όπως έμειναν στην ιστορία (από το όνομα του τότε δήμαρχου της Γενεύης Μπεσανσόν Ουγκ) παρά το ότι είχαν υποστεί σημαντικές ήττες, δεν σταματούσαν τον αγώνα. Τον Αύγουστο του 1570 προτεσταντικά στρατεύματα υπό τον ναύαρχο Γκασπάρ ντε Κολινί πέτυχαν κάποιες εφήμερες επιτυχίες και βρέθηκαν πολύ κοντά στο Παρίσι.
Ο βασιλιάς Κάρολος Θ’, είτε από φόβο, είτε από παρακίνηση της μητέρας του, υπέγραψε με τον Κολινί την λεγόμενη «Ειρήνη του Σεν Ζερμέν». Με τη συνθήκη αυτή παραχωρούσε στους Ουγενότους απεριόριστη ελευθερία λατρείας και ισοπολιτεία. Οι Ουγενότοι βρέθηκαν με ισχυρή δύναμη μέσα στη Γαλλία, δυσανάλογη με τον αριθμό και την επιρροή που πράγματι είχαν. Ο πάπας και οι καθολικοί γείτονες γαλαζοαίματοι (ειδικά ο βασιλιάς Φίλιππος Β’ της Ισπανίας) οργίστηκαν πολύ, καθώς φοβούνταν ότι με τον καιρό η πίστη στα προτεσταντικά δόγματα θα αυξανόταν ραγδαία και θα έχαναν τη δύναμή τους.
Μετά την ειρήνη, ο γάμος
Και δεν ήταν μόνο αυτό: Η Αικατερίνη των Μεδίκων, που ουσιαστικά κυβερνούσε τότε τη χώρα, αποφάσισε να παντρέψει την (καθολική) κόρη της Μαργαρίτας ντε Βαλουά με τον Ερρίκο των Βουρβόνων, βασιλιά της Ναβάρρας και θεωρούμενο τότε αρχηγό όλων των προτεσταντών της Γαλλίας.
Ήταν μία συμβολική κίνηση που θα έβαζε τους Ουγενότους στην κούρσα διαδοχής, δηλαδή ένα βήμα πριν ελέγξουν όλη τη Γαλλία. Ο Κάρολος Θ’ ήταν ούτως ή άλλως ασθενικός (πράγματι πέθανε μόλις δύο χρόνια αργότερα, από φυματίωση), είχε μεν δύο αδελφούς, αλλά η δύναμη που θα αποκτούσε ο Ερρίκος μ’ αυτό τον γάμο θα τον έφερνε πρώτο υποψήφιο.
Ο γάμος ορίστηκε για τις 18 Αυγούστου 1572 στο Παρίσι, που είχε συντριπτικά καθολική πλειοψηφία και οι κάτοικοί του φώναζαν ότι δεν ήθελαν ούτε τη συνθήκη, ούτε το γάμο. Δύο μήνες πριν την τελετή η μητέρα του γαμπρού, η βασίλισσα της Ναβάρρας Ζαν ντ’ Αλμπρέ, πέθανε ξαφνικά στο Παρίσι, όπου είχε πάει να αγοράσει φουστάνια. Ως αιτία θανάτου ανακοινώθηκε ισχυρό κρυολόγημα και πλευρίτιδα, αλλά οι Ουγενότοι διέδωσαν ότι η βασίλισσα δηλητηριάστηκε.
Το κοινό αίσθημα ερεθίστηκε ακόμα περισσότερο με την αύξηση της φορολογίας, για να βγουν τα έξοδα του γάμου, η απίστευτη πολυτέλεια στις ετοιμασίες, αλλά και η πολύ φτωχή σοδειά εκείνου του χρόνου, που θεωρήθηκε από τους καθολικούς θεϊκό σημάδι αποδοκιμασίας.
Ο γάμος τελικά έγινε, παρά τις αντιδράσεις. Με ισχυρά μέτρα ασφαλείας και βασιλικούς φρουρούς στις εισόδους του Παρισιού, οι οποίοι είχαν εντολές να σταματήσουν αμέσως οποιονδήποτε ύποπτο ταξιδιώτη. Η Αικατερίνη των Μεδίκων περίμενε μια αντίδραση του πάπα, μια έγγραφη απαγόρευση του γάμου, η οποία όμως δεν ήλθε ποτέ.
Οι φήμες, πάντως, έδιναν κι έπαιρναν στο ερεθισμένο Παρίσι. Οι καθολικοί έλεγαν μεταξύ τους ότι οι Ουγενότοι ήταν έτοιμοι, με την παραίνεση του γαμπρού, να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους. Στις 22 Αυγούστου έγινε απόπειρα δολοφονίας του ναυάρχου Κολινί, ο οποίος σώθηκε με ελαφρά τραύματα στο χέρι. Το γεγονός εξόργισε τους Ουγενότους του Παρισιού, που συγκεντρώθηκαν έξω από τα ανάκτορα και φώναζαν ότι θα πάρουν εκδίκηση. Ως υπεύθυνοι για την απόπειρα θεωρούνταν άνθρωποι της πανίσχυρης καθολικής οικογένειας των Γκυζ, και ειδικά του Ερρίκου Α’, δούκα του Γκυζ και φιλόδοξου ακόμα και για το στέμμα της Γαλλίας.
Στις 23 Αυγούστου έγινε βασιλικό συμβούλιο, στο οποίο παρουσιάστηκαν ψεύτικες «πληροφορίες» ότι οι Ουγενότοι ετοίμαζαν εξέγερση, για να επηρεάσουν τον βασιλιά. Σύμφωνα με τα ιστορικά δεδομένα, ο Κάρολος Θ’ προσπάθησε να συμβιβάσει τα πράγματα, αλλά όταν του είπαν ότι οι Ουγενότοι με επικεφαλής τον Κολινί θα τον συλλάβουν και θα τον κλείσουν στα μπουντρούμια ενός προτεσταντικού φρουρίου για όλη του τη ζωή, και η μαμά Αικατερίνη είπε ότι θα φύγει να σωθεί στην Ιταλία, το αποφάσισε μ’ ένα ξέσπασμα οργής: «Στο διάβολο! Αφού το αποφασίσατε, σκοτώστε τον. Αλλά πρέπει να σκοτώσετε όλους του Ουγενότους για να μη μείνει κανείς να με κατηγορεί. Σκοτώστε τους όλους»!
Η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου
Με τη βασιλική έγκριση, πλέον, ξεκίνησε αμέσως η σφαγή. Ξημερώνοντας η μέρα του Αγίου Βαρθολομαίου, ο ίδιος ο δούκας ντε Γκυζ οδήγησε τους άνδρες του στο σπίτι του Κολινί και αυτοί τον έκαναν κυριολεκτικά κομμάτια. Ο ναύαρχος δεν αντιστάθηκε. Ο θάνατος του Κολινί έδωσε το σύνθημα. Στρατιώτες σκορπίστηκαν σε όλο το Παρίσι και έσφαζαν ολόκληρες οικογένειες Προτεσταντών, κυρίως ευγενών, αλλά και απλών ανθρώπων.
Ανάμεσα στα θύματα δεν ήταν όλοι Ουγενότοι. Στην αντάρα της σφαγής τα μαχαίρια έπεσαν κατά δικαίων και αδίκων, λύθηκαν διαφορές οικογενειακές, οικονομικές, ακόμα και ακαδημαϊκές, από αντίζηλους συγγραφείς! Η σφαγή συνεχίστηκε ανελέητα για τρεις μέρες. Ο γαμπρός Ερρίκος των Βουρβόνων σώθηκε με βασιλική παρέμβαση, αφού προηγουμένως είχε υποσχεθεί ότι θα γίνει καθολικός. Δεν τήρησε, πάντως, την υπόσχεσή του.
Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου: Σφαγές σε όλη τη Γαλλία
Τα νέα έφταναν από το Παρίσι σ’ όλες τις μεγάλες πόλεις της Γαλλίας και το ντόμινο της σφαγής συνεχίστηκε. Μέχρι το τέλος Οκτωβρίου, όπου σταμάτησε η αιματοχυσία, οι Προτεστάντες στη Γαλλία είχαν χάσει όλη τους τη δύναμη, είτε κρύβονταν, είτε ασπάστηκαν πάλι τον καθολικισμό, είτε έφυγαν κακήν-κακώς για πιο ανεξίθρησκους απομακρυσμένους τόπους, είτε στη Βόρεια Αμερική, είτε στο νότο της Αφρικής.
Πόσα ήταν τα θύματα της σφαγής του Αγίου Βαρθολομαίου; Ακριβής καταγραφή δεν έγινε. Λέγεται ότι 3.000 άνθρωποι σφαγιάστηκαν μόνο στο Παρίσι. Σε όλη τη Γαλλία ο συνολικός αριθμός των νεκρών μπορεί και να ξεπέρασε τις 30.000, σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς. Οι Προτεστάντες ξεριζώθηκαν μια για πάντα από τη Γαλλία. Ακόμα και σήμερα αποτελούν μια ελάχιστη θρησκευτική μειονότητα σχεδόν 300.000 ανθρώπων σε πληθυσμό πάνω από 65 εκατομμυρίων.
Ο δε αντίκτυπος της σφαγής από τη νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου ήταν, όπως είναι φυσικό, διαφορετικός. Ο καθολικός πάπας Γρηγόριος ΙΓ’ πανηγύρισε έξαλλα την είδηση κι έδωσε εντολή για να κοπούν αναμνηστικά μετάλλια (!), που θα θύμιζαν το γεγονός στους αιώνες των αιώνων. Οι προτεστάντες των Κάτω Χωρών, οι Άγγλοι και οι Αψβούργοι (που είχαν στην κατοχή τους πολλά προτεσταντικά εδάφη στη σημερινή Γερμανία) διαμαρτυρήθηκαν χλιαρά. Είχαν τα δικά τους συμφέροντα να εξυπηρετήσουν. Κοινώς, αλίμονο σ’ αυτούς που έφυγαν επειδή πίστευαν μεν στον Χριστό, αλλά με διαφορετικό τρόπο…
