H ιστορία προκαλεί ανατριχίλα, αν μη τι άλλο: Ένα εβραιόπουλο που επέζησε από το Ολοκαύτωμα κι αναγκάστηκε να γίνει «μασκότ» μιας μονάδας παραστρατιωτικών των ναζί για να επιβιώσει. Απίστευτο σενάριο. Γι’ αυτό και δύσκολο να χωνευτεί. Επί δεκαετίες αντιμετωπιζόταν με καχυποψία. Μέχρι που αποδείχτηκε πέρα για πέρα αληθινό.

Ο Άλεξ Κούρζεμ, που έζησε πολλά χρόνια στην Αυστραλία και ασχολήθηκε με την επισκευή τηλεοράσεων, αποφάσισε να σκαλίσει τις εφιαλτικές μνήμες της παιδικής του ηλικίας και να πει την ιστορία του πάνω από μισό αιώνα αργότερα: Το 2004 μίλησε σε μια εβραϊκή εφημερίδα της Αυστραλίας για όσα συνέβησαν.

Το 1942 η κατεχόμενη από τους ναζί Λευκορωσία «εκκαθαρίζεται» σχολαστικά από το (σημαντικό ως τότε) εβραϊκό της στοιχείο. Ο Άλεξ μένει στο χωριό Κοϊντάνοφ μαζί με την οικογένειά του. Είναι ένα 6χρονο αγόρι με ξανθά μαλλιά και γαλάζια μάτια. Λίγο πριν το σπίτι τους δεχτεί την επίθεση των ναζί, η μάνα του τον ξυπνάει και τον παροτρύνει να φύγει. Πράγματι, κρύβεται στα κοντινά δέντρα και από εκεί παρακολουθεί την δολοφονία όλης του της οικογένειας και το κάψιμο του σπιτιού του.

Για τους επόμενους οκτώ μήνες ο Άλεξ περιπλανιέται στα δάση της περιοχής, αντιμετωπίζοντας το κρύο, τα θηρία, την πείνα. Πώς τα κατάφερε να επιβιώσει; Τεράστιο μυστήριο, που φούντωσε ακόμα περισσότερο την καχυποψία. Τελικά τον Άλεξ τον βρήκαν στρατιώτες ενός τάγματος Λετονών παραστρατιωτικών-συνεργατών των ναζί. Οι στρατιώτες του έδωσαν νέο όνομα (Ούλντις Κουρζιέμνεκς), νέα ημερομηνία γέννησης (18 Ιανουαρίου, η ημέρα ανεξαρτησίας της Λετονίας) και μια νέα ταυτότητα.

Ο σκληραγωγημένος μικρός ακολουθεί τους στρατιώτες στις επιχειρήσεις τους. Του φτιάχνουν μια στρατιωτική στολή-μινιατούρα, του δίνουν κι ένα όπλο με πριονισμένη κάννη και τον αποκαλούν «μασκότ» της στρατιωτικής του ομάδας. Ο μικρός παρακολουθεί τις θηριωδίες τους εναντίον συμπατριωτών τους, καμώνεται πως διασκεδάζει με τα μαρτύριά τους και χαίρεται με τις δολοφονίες τους.

Κατά την υποχώρηση των ναζί από την πρώην ΕΣΣΔ, το τάγμα απορροφάται από τις κανονικές μονάδες των γερμανικών SS. Η τύχη των Λετονών παραστρατιωτικών είναι άγνωστη. Ο Άλεξ, ως Ούλντις πια, κρύβει και πάλι ότι υπήρξε μασκότ δίνεται σε μια εύπορη και άτεκνη οικογένεια στη Ρίγα της Λετονίας. Οι νέοι Λετονοί γονείς του, με το επώνυμο Τζένις, μετακομίζουν στη Μελβούρνη το 1949. Λίγους μήνες πριν, τον έχουν επισήμως υιοθετήσει.

Ο Άλεξ «επιστρέφει» στο κανονικό του όνομα όταν φτάνει στην Αυστραλία και βάζει το παρελθόν του ως μασκότ στα κατάβαθα της μνήμης του. Περνάει μια ζωή μάλλον φτωχική, χωρίς εξάρσεις, προσκολλημένος στη λετονική κοινότητα της Μελβούρνης. Μέχρι που αποφασίζει να μιλήσει στην Australian Jewish News.

Το βιβλίο και η αναγνώριση της μασκότ

Η ιστορία του προκαλεί θυμηδία. Τόσο η λετονική κοινότητα, όσο και η εβραϊκή κοινότητα της πόλης, του γυρίζουν την πλάτη. Κάποιοι χαρακτηρίζουν την ιστορία «Holocaust Hoax», Απάτη του Ολοκαυτώματος. Το 2007 ο Μαρκ Κούρζεμ, ο μεγαλύτερος γιος του Άλεξ, δημοσίευσε την ιστορία της ζωής του πατέρα του ως απομνημονεύματα με τίτλο «The Mascot». Εκεί παρουσιάστηκαν και δύο σημαντικά αποδειχκτικά στοιχεία: Δύο φωτογραφίες ενός μικρού ξανθού αγοριού ντυμένου με λετονική στολή των SS, της μασκότ. Τις φωτογραφίες αυτές ο Κούρζεμ τις είχε κρύψει στη φόδρα της μοναδικής του βαλίτσας-αποσκευής για την Αυστραλία. Ήταν το μόνο που τον συνέδεε με το παρελθόν.

Το βιβλίο τράβηξε τη διεθνή προσοχή. Έγινε λόγος μέχρι και για κινηματογραφική μεταφορά του στο Χόλιγουντ, ασχολήθηκαν ο Άντονι Χόπκινς και ο Ρόμπιν Γουίλιαμς, αλλά τελικά δεν έγινε τίποτα. Οι απόγονοι της θετής οικογένειας του Κούρζεμ κινήθηκαν δικαστικά εναντίον του, επειδή υποστήριζε ότι ήταν υποστηρικτές των ναζί και γι’ αυτό τους εμπιστεύθηκαν το ορφανό παιδί.

Το 2009, η πασίγνωστη τηλεοπτική εκπομπή «60 Minutes» στις ΗΠΑ αφιέρωσε ένα επεισόδιο στη «μασκότ». Τότε ξεκίνησε και η προσπάθεια να ξεκαθαριστεί αν η ιστορία ήταν αληθινή ή όχι. Ο ίδιος ο Κούρζεμ αρνήθηκε τότε να κάνει τεστ DNA, για λόγους που δεν έχουν διευκρινιστεί.

Τότε, όμως, βρέθηκαν κι άλλα στοιχεία. Ένα φιλμ της ναζιστικής προπαγάνδας, που εμφανίστηκε πολύ αργότερα, δείχνει σε μια φωτογραφία τη «μασκότ» να παίζει με «παιδιά Άριας καταγωγής» στη Λευκορωσία το 1943. Αποδείχτηκε ότι στο χωριό Κοϊντάνοφ ζούσε πράγματι μια οικογένεια Κουρζέμ, που ξεκληρίστηκε το 1942. Και η πλήρης επιβεβαίωση ήλθε από το ημερολόγιο ενός Λετονού στρατιώτη από το 18ο τάγμα παραστρατιωτικών Κούρζεμε, ο οποίος περιέγραφε το στιγμιότυπο που βρήκαν το παιδί στο δάσος, στις 12 Ιουλίου 1942.

Αν υπάρχουν ακόμα αναπάντητα ερωτήματα, είναι πολύ λίγα. Ο Κούρζεμ τελικά έκανε τεστ DNA το 2019 και πιστοποιήθηκε ότι είναι Ασκενάζι Εβραίος σε ποσοστό 100%. Άφησε την τελευταία του πνοή τον Ιανουάριο του 2021 από επιπλοκές του COVID-19. Τραγικά ειρωνικό τέλος για έναν άνθρωπο που είχε επιζήσει του Ολοκαυτώματος και μάλιστα με τέτοιες φρικτές μνήμες.

** Με πληροφορίες από Guardian.