Η φετινή χρονιά για τις δραματικές σειρές ξεκίνησε κάπως οριζόντια και μουδιασμένα… Θα θυμηθώ μία συζήτηση στο γραφείο:
«Ποια δραματική σειρά είναι φέτος ο… “Σασμός”;».
«Καμία! Όλες έχουν μέτρια νούμερα και δεν έχει ξεχωρίσει κάτι…».
Και φυσικά το ψάξαμε και λίγο (τι δημοσιογράφοι είμαστε!). Βάλαμε κάτω νούμερα, κάναμε συγκρίσεις, ψάξαμε για δικαιολογίες του στυλ «μπορεί να είχε μπάλα εκείνο το βράδυ», αλλά φευ…
Αυτή ακριβώς ήταν η κατάσταση μέχρι λίγο μετά τα Χριστούγεννα για τις δραματικές σειρές της prime time, κυρίως για το Grand Hotel και τον Άγιο Έρωτα, δύο σειρές στις οποίες τα κανάλια είχαν επενδύσει πολύ.
Οι φετινές δραματικές σειρές ωστόσο κινούνταν σε χαμηλές πτήσεις, χωρίς να υπάρχει κάποια που να ξεχωρίζει ή να έχει συγκεντρώσει το ενδιαφέρον του τηλεοπτικού κοινού. Η μεγάλη επιτυχία της σειράς «Σασμός» έδειχνε ότι δεν μπορούσε να υποκατασταθεί.
Από άποψη ποιότητας οι νέες δραματικές σειρές δεν παρουσίαζαν προβλήματα… Η συνταγή άλλωστε είναι γνωστή και μάλιστα θα λέγαμε ότι φέτος ανέβασαν τον πήχη.
Από άποψη καστ μήπως; Και πάλι… Οι πρωταγωνιστές ή ακόμη και οι γκεστ εμφανίσεις είναι δυνατά ονόματα που έχουν πάρει τα διαπιστευτήριά τους για τις υποκριτικές τους επιδόσεις.
Σκηνοθεσίες με όραμα, σκηνικά με άποψη και λειτουργικότητα, ιστορίες με πλοκή και ανοίγματα μύθων… Όμως τα νούμερα παρέμεναν συμπαθητικά…
Τι έφταιγε;
Ξαφνικά τα κανάλια πήραν την απόφαση να αλλάξουν τις μέρες προβολής και από δύο ή τρεις μέρες, το «ραντεβού» των τηλεθεατών με τις δύο δραματικές σειρές Άγιος Έρωτας και Grand Hotel έγινε καθημερινό και τότε… η τηλεθέαση πήρε την ανηφόρα!
Τι άλλαξε;
«Η καθημερινή σειρά είναι συνήθεια, είναι έξη. Είναι η καθημερινή “ρουτίνα” που… ξεκουράζει, που αφήνει το μυαλό να φύγει για λίγο από τα προσωπικά προβλήματα. Είναι η ώρα της ανάπαυλας που πρέπει να συμβαίνει “κάθε μέρα”» μας λέει η Βίκυ Μανώλη, σκηνοθέτις της πολύ πετυχημένης καθημερινής σειράς Ηλέκτρα που προβάλλεται στην ΕΡΤ.
Ο Δημήτρης Αρβανίτης που θεωρείται από τους πρωτοπόρους σκηνοθέτες καθημερινών σειρών (Κλεμμένα όνειρα, Η ζωή της Άλλης), κάνει μία ιδιαίτερη τοποθέτηση: «Ας ξεκινήσουμε από το βασικό και πρέπει να το κρατήσουμε: δεν πρέπει να λέγονται δραματικές, αλλά σαπουνόπερες. Ο λόγος είναι πολύ συγκεκριμένος έχει ιδιαίτερη δομή η σαπουνόπερα και βάσει αυτής έχει τηλεθέαση».
Ο Κώστας Κωστόπουλος που σκηνοθέτησε τον Σασμό, μας πάει λίγο πιο πίσω στον χρόνο: ««Πρώτα απ’ όλα να ξεκινήσουμε από τον ορισμό της σαπουνόπερας: τι ορίζουμε ως σαπουνόπερα; Ιστορικά οι σαπουνόπερες στην τηλεόραση προέκυψαν τη δεκαετία του 50-70 στην Αμερική, και ήταν οι σειρές που χρηματοδοτούσαν βιομηχανίες απορρυπαντικών για να προβάλλονται στην απογευματινή τηλεοπτική ζώνη.
Είχαν προηγηθεί το 30-49 στην Αμερική, οι ραδιοφωνικές εκπομπές μυθοπλασίας, ρομάντζα που μετέδιδαν οι ραδιοφωνικοί σταθμοί στην πρωινή ζώνη, μεταξύ 9-11. Στην Ελλάδα ο Βαγγέλης Γκούφας έγραψε σενάρια για τέτοιου τύπου ραδιοφωνικές εκπομπές. Σε αυτό το είδος ανήκαν το σπίτι των ανέμων, ο Λαμπίρης, Η θεία Λένα, η Πικρή μικρή μου αγάπη.
Είναι πολύ σκόπιμο να θυμίσουμε ότι τα μεγάλα λογοτεχνικά έργα του Ουγκώ -Άθλιοι, Κόμης Μοντεκρίστο- εκδόθηκαν ολοκληρωμένα ως βιβλία αφού πρώτα είχαν γραφτεί στις στήλες λογοτεχνίας των εφημερίδων της εποχής, περίπου στο 1800».
Έχει τόση σημασία αν θα προβάλλεται καθημερινά ή δυο, τρεις μέρες την εβδομάδα;
«Η αναμονή του επόμενου επεισοδίου, την άλλη κιόλας μέρα, δημιουργεί προσμονή. Κάθε απόγευμα ο τηλεθεατής “προγραμματίζεται” να ζήσει το παραμύθι του και αυτό δεν αλλάζει, δεν αναβάλλεται» επισημαίνει η Βίκυ Μανώλη.
Στην ίδια κατεύθυνση τοποθετείται και ο Δημήτρης Αρβανίτης: «Όταν το θέμα είναι φτιαγμένο για σαπουνόπερα, είναι φτιαγμένο με τέτοια ταχύτητα ώστε να καλύπτει μία βδομάδα και ο θεατής όταν χάνει ένα επεισόδιο να μη χάνει τη συνέχεια.
Αυτό λοιπόν εξ ορισμού προτρέπει τον σταθμό να παίζει πέντε μέρες και όχι δύο γιατί ο τύπος γραφής του σεναρίου θα εξοκείλει και ο θεατής δεν μπορεί να το παρακολουθήσει όπως έχει μάθει. Αυτό είναι το ένα πρόβλημα το δομικό» μας εξηγεί.
Ο Κώστας Κωστόπουλος κινείται στον ίδιο άξονα: «Εξ ορισμού η δραματουργική κατασκευή μιας τηλεοπτικής σειράς συνέχειας είναι τέτοια που να παίζεται συγκεκριμένη ώρα, σε μεγάλη διάρκεια, γιατί σκοπός είναι να γίνει κομμάτι της καθημερινότητας ως επί των πλείστον των “έγκλειστων” και “κατάκοιτων”. Δηλαδή των μη προνομιούχων πια πολιτών που το τηλεοπτικό πρόγραμμα είναι η μοναδική τους διαφυγή».
Πώς όμως λειτουργεί η διάδραση με τον τηλεθεατή που δημιουργεί αυτή την ιδιότυπη «σχέση» με μία δραματική σειρά;
«Λόγω της καθημερινής επαφής ταυτίζεται με την ιστορία και τους ήρωες της σειράς. Αποφασίζει να αγαπάει ή να αντιπαθεί, να συμπονάει ή να αδιαφορεί, να γελάει ή να κλαίει μαζί τους, να παίρνει θέση στα προβλήματά τους, να καταδικάζει ή να συγχωρεί. Αυτό τον κάνει να αισθάνεται μέλος της ιστορίας που παρακολουθεί» μας λέει η Βίκυ Μανώλη.
Ο Κώστας Κωστόπουλος συμφωνεί: «Η δομή της αφήγησης σε μία σαπουνόπερα είναι τέτοια που να δημιουργεί ένα εθισμό πνευματικής και δραματουργικής εμπλοκής του τηλεθεατή σε ένα καθημερινό ραντεβού».
Ο Δημήτρης Αρβανίτης συμπληρώνει: «Λέγεται “έξις δευτέρα φύσις”, η συνήθεια είναι δεύτερη φύση στον άνθρωπο. Εδώ λοιπόν έρχεται η σαπουνόπερα να καλύψει ανάγκες στο διηνεκές. Στο κοινό το οποίο απευθύνεται.
Το κοινό έρχεται να οργανώσει τη ζωή του έτσι ώστε σε συγκεκριμένη ώρα να συναντάει ένα κόσμο που είναι έξω από το σπίτι του, αλλά του θυμίζει το σπίτι του, τη ζωή του.
Όταν κάνεις το βασικό λάθος να ξεχνάς το δεύτερο βασικό στοιχείο, την καθημερινότητα, δεν μπορεί να παρακολουθήσει τον μύθο, γιατί ο μύθος τρέχει με άλλη ταχύτητα από αυτή που έχει συνηθίσει και απαιτεί από αυτές τις σειρές».
Δεν έχει όμως την ίδια σύνδεση ο τηλεθεατής με μία εβδομαδιαία σειρά;
Η Βίκυ Μανώλη σημειώνει: «Στις εβδομαδιαίες σειρές δεν συμβαίνει το ίδιο. Ο θεατής ξεχνά στο διάστημα μιας εβδομάδας, χάνει το συναίσθημά του και μετά από επτά ημέρες πρέπει να το ξαναποκτήσει».
Ο Κώστας Κωστόπουλος ανοίγει μία ακόμη διάσταση σχετική με τις σαπουνόπερες: «Στη σημερινή εποχή η τηλεοπτική παραγωγή βρίσκει τη σανίδα σωτηρίας της στη μυθοπλασία, στις επονομαζόμενες πια τελενουβέλες, καθημερινές σειρές 150 επεισοδίων, γιατί ο μεγάλος αριθμός επεισοδίων ρίχνει το τελικό κόστος. Στην Ελλάδα αυτό ξεκίνησε το 2004 – 5 με την τηλεοπτική σειρά Βέρα στο Δεξί που είχα την τιμή να είμαι ένας από τους συνδημιουργούς της.
Συμπερασματικά παραγωγικά σεναριακά σκηνοθετικά και εν γένει η δραματουργική προσέγγιση μίας σειράς πολλών επεισοδίων για να έχει επιτυχία πρέπει να ακολουθήσει συγκεκριμένους κανόνες και συνθήκες.
Όλα αυτά τα γνωρίζουν πολύ καλά οι διευθυντές περιεχομένου και μυθοπλασίας των τηλεοπτικών καναλιών, που στοχευμένα και ιδιαίτερα μετά την κρίση του 2010 προβάλλουν αυτές τις σειρές όχι μόνο στην απογευματινή αλλά και στην prime time».
