Η τεχνητή νοημοσύνη (AI) έχει εξελιχθεί σε έναν πανίσχυρο σύμμαχο για την ανθρωπότητα, προσφέροντας λύσεις και γνώσεις που κάποτε φάνταζαν αδύνατες. Στις τελευταίες δεκαετίες, η ανάπτυξη αλγορίθμων και μηχανών μάθησης έχει φέρει επανάσταση σε τομείς όπως η ιατρική, οι τεχνολογία, η χρηματοοικονομία, και φυσικά, η ιστορία. Οι σύγχρονες τεχνολογίες AI έχουν τη δυνατότητα να αναλύουν τεράστιες ποσότητες δεδομένων, να εντοπίζουν πρότυπα και να αναγνωρίζουν λεπτομέρειες που μπορεί να διαφύγουν της ανθρώπινης προσοχής.
Στον τομέα της ιστορίας, η AI μας επιτρέπει να ξετυλίγουμε τα μυστικά του παρελθόντος με έναν εντελώς νέο τρόπο. Από την αποκρυπτογράφηση αρχαίων κειμένων μέχρι την ανάλυση ιστορικών δεδομένων, η τεχνητή νοημοσύνη διευκολύνει τη μελέτη και την κατανόηση των πολιτισμών και των γεγονότων που διαμόρφωσαν τον κόσμο μας. Μέσω της χρήσης μηχανικής μάθησης και ψηφιακής επεξεργασίας, οι ιστορικοί και οι ερευνητές μπορούν να αποκτούν πληροφορίες που προηγουμένως ήταν απροσπέλαστες, όπως για παράδειγμα η αποκάλυψη κρυμμένων γραφών σε κατεστραμμένα παπύρους ή η αποκατάσταση χαμένων έργων τέχνης.
Το άνοιξη του 2023, καθώς οδηγούσε προς την πρακτική του στη SpaceX στο Starbase, στο Τέξας ένας φοιτητής κολλεγίου με το όνομα Λουκ Φάριτορ βρέθηκε να είναι συγκεντρωμένος σε ένα podcast. Οι παρουσιαστές περιέγραφαν έναν διαγωνισμό με έναν τολμηρό στόχο: Να διαβαστεί ένας 2.000 ετών κύλινδρος χωρίς να τον ξετυλίξουν φυσικά.
Το χειρόγραφο ήταν μέρος ενός θησαυρού παπύρων που είχαν θαφτεί και καπνιστεί από την έκρηξη του Βεζούβιου, η οποία κατέστρεψε τις ρωμαϊκές πόλεις της Πομπηίας και της Ερκουλάνης το 79 μ.Χ. Αν ανοιγόταν με το χέρι, οι κύλινδροι θα θρυμματίζονταν σε κομμάτια, καταστρέφοντας οποιοδήποτε μήνυμα περιέχουν. Οι συμμετέχοντες που θα βρίσκαν έναν τρόπο να δουν το εσωτερικό χρησιμοποιώντας μηχανική μάθηση θα μπορούσαν να μοιραστούν περισσότερα από ένα εκατομμύριο δολάρια σε χρηματικά έπαθλα.
Ενώ εστίαζε στη διαστημική ταξιδιωτική του εργασία κατά τη διάρκεια της ημέρας, ο Φάριτορ, φοιτητής πληροφορικής, αφιέρωνε τις νύχτες και τα σαββατοκύριακα στην Πρόκληση του Βεζούβιου, κάτι παρόμοιο με το ταξίδι στο χρόνο. Τι είχε να πει αυτός ο κύλινδρος, από μια βίλα της Ερκουλάνης που πιστεύεται ότι ανήκε στον πεθερό του Ιούλιου Καίσαρα;
Για να το ανακαλύψουν, οι διαγωνιζόμενοι έπρεπε να αναπτύξουν τα δικά τους προγράμματα που θα μπορούσαν να ερμηνεύσουν τις υπάρχουσες τρισδιάστατες σαρώσεις του κυλίνδρου και να χαρτογραφήσουν τις λεπτές φυσικές παραλλαγές για να ανιχνεύσουν τη γραφή πάνω στο καμμένο υλικό.
Ο Φάριτορ πρώτα μελέτησε τις CT σαρώσεις τμημάτων όπου το μελάνι με βάση τον άνθρακα ήταν αόρατο σε σχέση με τον καμμένο πάπυρο. Ένας άλλος διαγωνιζόμενος στον διαγωνισμό είχε παρατηρήσει «παραμορφώσεις» που θύμιζαν ξεραμένη λάσπη αλλά που θα μπορούσαν να υποδεικνύουν την παρουσία μελανιού. Έτσι, ο Φάριτορ εκπαίδευσε ένα μοντέλο μηχανικής μάθησης να εστιάζει στην υφή των παραμορφώσεων.
Ένα Σάββατο βράδυ, ο Φάριτορ έμαθε ότι ένα νέο τμήμα του κυλίνδρου είχε ανέβει για τους διαγωνιζόμενους. Ήταν σε ένα πάρτι, οπότε χρησιμοποίησε το τηλέφωνό του για να συνδεθεί στον υπολογιστή του και να βάλει το AI μοντέλο του να δουλέψει πάνω στην καινούργια εικόνα. Λίγες ώρες αργότερα, έλεγξε το τηλέφωνό του και είδε τα ελληνικά γράμματα π, ο και ρ να λάμπουν μπροστά του μέσα στους αιώνες.
Τα γράμματα αποδείχθηκαν ότι ήταν μέρος της ελληνικής λέξης για το «μωβ» κάνοντάς τον Φάριτορ τον πρώτο άνθρωπο που έριξε μια ματιά σε μια λέξη αυτού του κυλίνδρου από τότε που θάφτηκε κάτω από πολλές πόδες ηφαιστειακής ύλης.
Ο κύλινδρος ήταν ένας από περίπου χίλιους που ανακτήθηκαν τη δεκαετία του 1700, αφού οι εργάτες γεώτρησης βρήκαν τη βίλα, η οποία βρίσκεται κάτω από τη σύγχρονη πόλη Ερκολάνο. Οι μελετητές λένε ότι αυτός ο θησαυρός ήταν πιθανότατα η ελληνική βιβλιοθήκη του επικούρειου φιλοσόφου και ποιητή Φιλόδημου. Αλλά υποπτεύονται ότι μια μεγαλύτερη λατινική βιβλιοθήκη μπορεί να βρίσκεται σε μια περιοχή της βίλας που δεν έχει ακόμη ανασκαφεί. Αν ο διαγωνισμός αποδείξει ότι οι μελετητές μπορούν να διαβάσουν ασφαλώς και εύκολα κλειστούς κυλίνδρους, θα μπορούσε να κινητοποιήσει την αναζήτηση περισσότερου ιστορικού υλικού.
Μια τέτοια συλλογή θα μπορούσε να περιέχει χαμένα αριστουργήματα της ελληνικής και ρωμαϊκής ιστορίας, φιλοσοφίας και λογοτεχνίας. Αν δεν ανακαλυφθούν άλλοι κύλινδροι, «Αυτό θα αλλάξει ακόμη και την κατανόησή μας για τον αρχαίο κόσμο»,λέει ο Γκάρετ Ράιαν, ιστορικός και podcaster που μελετά την αρχαία Ελλάδα και Ρώμη. Αλλά αν εντοπιστεί η βιβλιοθήκη, θα είναι «μια βαθιά επανάσταση στα κλασικά».
Τεχνητή νοημοσύνη: Το απόλυτο εργαλείο
Οι πρώτες απόπειρες να ανοίξουν οι εύθραυστοι κύλινδροι κατέστρεψαν πολλούς από αυτούς, αφήνοντας θραύσματα για τους παπυρολόγους να συνθέσουν. Ο Μπρέντ Σίλς, καθηγητής πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο του Κεντάκι, συνέστησε την Πρόκληση του Βεζούβιου με τους επενδυτές τεχνολογίας Νατ Φράιντμαν και Ντάνιελ Γκρος.
Η ανακάλυψη του Φάριτορ για το «μωβ» ήταν μόλις η αρχή. Για να κάνουν την καλύτερη πρόοδο, ο Φάριτορ και δύο άλλοι διαγωνιζόμενοι συνεργάστηκαν. Κέρδισαν το μεγάλο έπαθλο των 700.000 δολαρίων νωρίτερα φέτος για την αποκάλυψη 15 στηλών κειμένου από τον κύλινδρο, περισσότερους από 2.000 χαρακτήρες. Η υποβολή τους ξεπέρασε κατά πολύ τον αρχικό στόχο της πρόκλησης να διαβάσουν τέσσερις παραγράφους 140 χαρακτήρων η καθεμία.
Όλοι τρεις χρησιμοποίησαν την AI με λίγο διαφορετικό τρόπο. Όπως ο Φάριτορ, ο αρχηγός της ομάδας Γιούσεφ Νατέρ, ένας Αιγύπτιος που εργάζεται για το διδακτορικό του στην AI και μηχανική μάθηση στο Βερολίνο, εστίασε στη βελτίωση της ανίχνευσης μελανιού. Αντί να ξεκινήσει με χειροκίνητη επιθεώρηση των παραμορφώσεων, ο Νατέρ εκπαίδευσε το μοντέλο του με μελάνι που βρέθηκε σε θραύσματα κατεστραμμένων κυλίνδρων.
Εφάρμοσε το μοντέλο σε τμήματα μιας CT σάρωσης που έδειχναν την εσωτερική δομή του στοχευόμενου κυλίνδρου, την οποία οι διοργανωτές του διαγωνισμού είχαν δημιουργήσει τοποθετώντας τον κύλινδρο στη δέσμη ενός επιταχυντή σωματιδίων. Η διαδικασία του Νατέρ επέτρεψε πιο καθαρές και ακριβείς απεικονίσεις των χαρακτήρων.
Ο συνεργάτης της ομάδας, Τζούλιαν Σκίλιγκερ, 29 ετών, υπολογιστής από τη Βασιλεία της Ελβετίας, δούλεψε στο πώς να ξετυλίξει ψηφιακά τον κύλινδρο, των στρώσεων του οποίου ήταν ορατές σε χιλιάδες τομές της τρισδιάστατης σάρωσης. Οι ατομικές στρώσεις έπρεπε να παρακολουθούνται μέσω των τομών και να «ισιώνονται» ψηφιακά—μια δική της χρονοβόρα διαδικασία. Ο Σκίλιγκερ ανέπτυξε μια μέθοδο χρησιμοποιώντας AI για να βοηθήσει στην αυτοματοποίηση της διαδικασίας. Δημιούργησε ένα μοντέλο που εντόπισε ποια σημεία στη σάρωση ήταν γειτονικά σε τμήματα των στρώσεων του κυλίνδρου. «Αυτό ήταν σαν μια μεγάλη στιγμή ‘αχά’ για όλους, ότι μπορείς να το κάνεις αυτόματα» ,λέει.
Καθώς η πρόκληση πλησιάζει στο τέλος του δεύτερου έτους της, οι διοργανωτές έχουν θέσει νέους στόχους: Να διαβάσουν το 90% τεσσάρων κυλίνδρων, από 5% ενός κυλίνδρου το 2023, και να επεκτείνουν τις τεχνικές που εισήχθησαν στον πρώτο χρόνο. Η αυξημένη αυτοματοποίηση θα είναι κρίσιμη για την ανάγνωση των περίπου 300 άθικτων κυλίνδρων και ίσως χιλιάδων άλλων. «Πιστεύω απόλυτα ότι αυτό το πρόβλημα θα λυθεί και θα σκανάραμε αυτά τα πράγματα και θα πατάμε ένα κουμπί, και το 90% από αυτά θα βγαίνει, μπαμ», λέει ο Σίλς.
Η πρόοδος μέχρι τώρα έχει ενθουσιάσει τον κόσμο των κλασικών και έχει αφήσει τους μελετητές ανυπόμονους να μάθουν τι άλλο μπορεί να έχουν να πουν αυτά τα ανακτηθέντα κειμήλια. «Όταν μας έδειξαν για πρώτη φορά το κείμενο που είχε αποκαλύψει το AI, ήταν μια στιγμή απόλυτης κατάπληξης», λέει ο Ρόμπερτ Φάουλερ, πρόεδρος της Εταιρείας Ερκολάνο στην Οξφόρδη, Αγγλία, που υποστηρίζει τη διατήρηση του χώρου της βίλας. «Η ικανότητα να το κάνουμε αυτό τώρα και να αγγίζουμε στους αιώνες όχι μόνο ένα βιβλίο αλλά μια βιβλιοθήκη… είναι σαν να συνδεόμαστε με την αιωνιότητα».
Πηγή: NationalGeographic.com
*Photo Credits: Shutterstock
