Περιεχόμενα
Το διάστημα είναι αδιανόητα μεγάλο, ανεξερεύνητο, αλλά και… γεμάτο μυρωδιές. Όχι μυρωδιές όπως τις ξέρουμε εδώ στη Γη, αλλά χημικές ενώσεις που, αν μπορούσαμε να τις μυρίσουμε απευθείας, θα μας έκαναν να ζαλιστούμε… ή να λιποθυμήσουμε.
Η Μαρίνα Μπαρτσενίλα, διαστημική επιστήμονας και σχεδιάστρια αρωμάτων (ναι, υπάρχει τέτοιο επάγγελμα!), εξερευνά το σύμπαν με τη μύτη –ή, καλύτερα, μέσω χημικής ανάλυσης– δημιουργώντας αρώματα που αναπαράγουν τις οσμές διαφόρων περιοχών του διαστήματος. Όπως λέει, ο Δίας είναι κυριολεκτικά «μια βόμβα δυσοσμίας».
Ο Δίας μυρίζει… γάτα και σκόρδο
Ο μεγαλύτερος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος αποτελείται από στρώματα σύννεφων με εντελώς διαφορετικές χημικές συνθέσεις. Η κορυφή; Πάγος αμμωνίας –δηλαδή η μυρωδιά των ούρων γάτας. Καθώς κατεβαίνεις βαθύτερα; Αμμωνία και θείο –ένας «κολασμένος» συνδυασμός που θυμίζει σάπια αυγά.
Αλλά δεν τελειώνει εκεί. Οι έντονες λωρίδες και στροβιλισμοί του Δία μπορεί να περιέχουν φωσφόρο και θολίνες –οργανικά μόρια που σχετίζονται με τη βενζίνη και τη μυρωδιά του πετρελαίου. Η Barcenilla τα περιγράφει ως μια «λιπαρή αίσθηση πετρελαίου» με έκρηξη σκόρδου. Μπορεί το τοπίο να είναι εντυπωσιακό, αλλά το άρωμα είναι σίγουρα… έντονο.
Γιατί το διάστημα έχει μυρωδιές;
Ας κάνουμε ένα γρήγορο crash course στη βιολογία της όσφρησης. Οι μυρωδιές είναι, στην πραγματικότητα, χημικές ενώσεις που ανιχνεύονται από τους χημειοϋποδοχείς στη μύτη μας.
Αυτά τα σήματα στέλνονται στον εγκέφαλο και μεταφράζονται ως «οσμές». Από την εποχή των μονοκύτταρων οργανισμών, η ικανότητα να εντοπίζουμε τέτοιες χημικές ουσίες καθόριζε τη ζωή και τον θάνατο.
Οι άνθρωποι, φυσικά, έχουμε μετατρέψει αυτή την ικανότητα σε εργαλείο συναισθηματικής σύνδεσης, μνήμης και επιβίωσης. Και οι αστροναύτες; Για αυτούς, η όσφρηση είναι συχνά σύνδεσμος με τη Γη, ειδικά μέσα στο κλειστό, αποστειρωμένο περιβάλλον ενός διαστημικού σταθμού.
Τι μυρίζει ένας αστροναύτης εκεί έξω;
Η πρώτη Βρετανίδα αστροναύτης, Έλεν Σάρμαν, θυμάται έντονα μια μυρωδιά μετάλλου –σαν συνεργείο αυτοκινήτων– όταν επέστρεψε στο σκάφος έπειτα από διαστημικό περίπατο. Η πηγή;
Ίσως το όζον που δημιουργείται από την ένωση ατομικού οξυγόνου με Ο2 μέσα στη διαστημική καμπίνα. Αυτή η μυρωδιά, που θυμίζει στατικό ηλεκτρισμό ύστερα από καταιγίδα, είναι κοινή εμπειρία για πολλούς κοσμοναύτες.
Άλλοι περιγράφουν τη μυρωδιά του διαστήματος σαν καμένο κρέας, μπαρούτι ή καμένα καλώδια. Το φαινόμενο αυτό πιθανόν να σχετίζεται με πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες (ΠΑΥ), που σχηματίζονται όταν πεθαίνουν τα άστρα.
Αυτά τα μόρια υπάρχουν και εδώ στη Γη –σε καμένο πλαστικό, άσφαλτο, ακόμα και σε καλοψημένο φαγητό!
Όταν το James Webb «μυρίζει» εξωπλανήτες
Μπορεί να μην έχει μύτη, αλλά το διαστημικό τηλεσκόπιο James Webb κατάφερε το 2022 να εντοπίσει για πρώτη φορά διοξείδιο του άνθρακα (CO2) στην ατμόσφαιρα του εξωπλανήτη WASP-39 b.
Δεν «μύρισε» με την κλασική έννοια, αλλά ανίχνευσε την παρουσία του μέσω του φάσματος του φωτός που περνούσε από την ατμόσφαιρα του πλανήτη. Έτσι, το διάστημα αποκαλύπτει την «οσφρητική» του ταυτότητα, έστω και με επιστημονικά εργαλεία.
Από το εργαστήριο στον ψεκαστήρα
Η Μπαρτσενίλα, πέρα από την έρευνά της για εξωγήινη ζωή, δημιουργεί αρώματα του διαστήματος. Για την έκθεση Space: Could there be life beyond Earth? στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, ανέπτυξε αρώματα που μιμούνται τις μυρωδιές του Σύμπαντος: από σάπια αυγά και καμένη άσφαλτο, μέχρι γλυκές νότες αμυγδάλου που παραπέμπουν σε οργανικά μόρια.
Τελικά, το διάστημα βρωμάει;
Η απάντηση εξαρτάται από το πού βρίσκεσαι. Ένας κομήτης μπορεί να μυρίζει σαν μούχλα ή σαν αμυγδαλωτό, ενώ ο Δίας σαν χημικό εργοστάσιο σε καύση. Η αλήθεια είναι ότι κάθε σημείο του διαστήματος, αν μπορούσαμε να το «μυρίσουμε» άμεσα, θα είχε τη δική του μοναδική χημική ταυτότητα.
Το διάστημα μπορεί να είναι άηχο, αλλά δεν είναι άοσμο. Και αυτές οι οσμές, όσο ανατριχιαστικές ή μαγευτικές κι αν είναι, μάς δίνουν πολύτιμα στοιχεία για τη σύνθεση, την ιστορία και την εξέλιξη του Σύμπαντος.
Το διάστημα με μια… ρουθουνιά
Αν μπορούσαμε να δημιουργήσουμε έναν μίνι κατάλογο διαστημικών οσμών, μάλλον θα ήταν αυτός:
• Ο Δίας μυρίζει σαν γάτα, σάπια αυγά και πετρέλαιο.
• Το διάστημα «μυρίζει» μεταλλικά, σαν καμένο καλώδιο ή μπαρούτι.
• Οι αστροναύτες βιώνουν την οσφρητική αποξένωση –αλλά και τις μυρωδιές των άστρων.
• Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν χημική φασματοσκοπία για να «μυρίσουν» εξωπλανήτες.
• Ναι, μπορείς κι εσύ να φορέσεις «άρωμα διαστήματος»!
Πηγή: bbc
