Η Lise Meitner ήταν γίγαντας από μόνη της, μία νομπελίστρια χωρίς Νόμπελ. Μετά την δεύτερη πτώση ατομικής βόμβας στο Ναγκασάκι, οι Αμερικανοί την ονόμασαν «μητέρα της ατομικής βόμβας», έναν συσχετισμό που απέρριψε κατηγορηματικά.
Ο Otto Hahn στην ομιλία αποδοχής του Νόμπελ για την πυρηνική σχάση αναφέρθηκε στην Meitner ως την συνάδελφο στην καλύτερη περίπτωση. Από το 2022 η Marika Moss έχει μεταφράσει εκατοντάδες γράμματα μεταξύ του Hahn και της Meitner , γραμμένα στα Γερμανικά, τα οποία προσφέρουν μια πιο βαθιά γνώση για την σχέση μεταξύ τους. Με βάση αυτό το δεδομένο, καταρρίπτεται η εντύπωση ότι η Meitner αποδέχθηκε το αποτέλεσμα του βραβείου Νόμπελ χωρίς δυσαρέσκεια.
Σύμφωνα με την Moss η διάκριση δεν έγινε μόνο με βάση το φύλλο αλλά και την καταγωγή της Meitner, η οποία ήταν Εβραία. Το 1947 η Meitner έγραψε στον ανηψιό της, Otto Robbert Frisch, έναν φυσικό Εβραίο που συνέβαλλε στην ανακάλυψη της πυρηνικής σχάσης, πως ο Hahn συνέβαλε στο να αποφασίσει η επιτροπή εναντίον τους. Πράγματα, φυσικά, που καλό είναι να μην παίρνουν δημόσια έκταση.
Η Εβδομάδα Νόμπελ είναι μια εβδομάδα που η επιστημονική κοινότητα γιορτάζει τα επιτεύγματά της αλλά ταυτόχρονα και τα λάθη και τις παραλήψεις της. Ταυτόχρονα όμως και τις αδικίες. Η Meitner υπήρξε μια από τις πολλές αδικημένες γυναίκες αυτού του διαγωνισμού , όπως φυσικά και η χημικός Rosalind Franklin.
Μια γυναίκα φτιαγμένη για Νόμπελ
Η Lise Meinter γεννημένη το 1878 στη Βιέννη, άρχισε να σπουδάζει φυσική ιδιωτικά καθώς τότε απαγορευόταν οι γυναίκες να σπουδάζουν στην Αυστρία. Το 1901 γράφτηκε στο μεταπτυχιακό στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Πέντε χρόνια αργότερα κέρδισε διδακτορικό στη φυσική και ήταν η δεύτερη κατά σειρά γυναίκα που το έκανε αυτό στο πανεπιστήμιό της.
Η Meinter πέρασε το υπόλοιπο της καριέρας της ανάμεσα σε μεγάλα ονόματα του χώρου και μετακόμισε στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου και άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα. Στο Βερολίνο συνάντησε επίσης τον Hahn, έναν χημικό, ο οποίος είχε προοδευτική στάση απέναντι συνεργασία με γυναίκες. Ο Hahn ήταν πρόθυμος να συνεργαστεί με την Meitner καθώς οι φυσικοί έτειναν να κατανοούν καλύτερα τους χημικούς.
Το 1912 η Meitner και ο Hahn μετακόμισαν στο στούντιο χημείας Kaiser Wilhelm. Μαζί ανακάλυψαν το προτακτίνιο. Όταν οι άντρες του Ινστιτούτου επιλέχθηκαν κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Meitner έλαβε το δικό της εργαστήριο και τον τίτλο της καθηγήτριας Φυσικής, μια θέση που της χάρισε αναγνώριση και την ανεξαρτησία να προχωρήσει τη δική της έρευνα.
Το 1933, όμως, ο αντισημιτισμός βρισκόταν σε άνοδο. Πολλοί Εβραίοι επιστήμονες έφυγαν από την χώρα αλλά η Meitner παρέμεινε προστατευόμενη από την Αυστριακή της υπηκοότητα και πρόθυμη να συνεχίσει την σπάνια ευκαιρία για μια γυναίκα να διεξάγει επιστημονική έρευνα. Το 1938 η Γερμανία εισέβαλε στην Αυστρία αφήνοντας τη Meitner στο έλεος του Γερμανικού καθεστώτος και η ίδια επέλεξε να φύγει.
Τελικά πήγε στη Σουηδία συντετριμμένη που έπρεπε να αφήσει πίσω το έργο της ζωής της αλλά και ανησυχώντας για την ασφάλεια της οικογένειά της. Συνέχισε να συνεργάζεται με τον Hahn μέσω γραμμάτων. Ταυτόχρονα έκαναν και πειράματα, τα οποία ξαφνικά τους άφησαν άναυδος. Είχαν βρεθεί μπροστά σε μια ανακάλυψη. Ο Hahn και ο συνάδελφός του, ο Strassman, υπέβαλλαν τα αποτελέσματα προς δημοσίευση το 1938. Η Meitner δεν συμπεριλήφθηκε ως συγγραφέας, ούτε αναφέρθηκε η συμβολή της στο έργο.
Μία θεωρία γεννάται
Στη Σουηδία η Meitner σε μία βόλτα της με τον ανιψιό της και φυσικό, τον Frisch, σταμάτησαν και έγραψαν τους υπολογισμούς τους σε ένα κομμάτι χαρτί. Η Meitner και ο Frisch δημοσίευσαν τα αποτελέσματά τους στην έκδοση του Φεβρουαρίου του περιοδικού Nature. Μετά από δύο εβδομάδες δημοσίευσαν ακόμα δύο έγγραφα με αποτελέσματα, τα έγγραφα αυτά να γίνουν η πρώτη φυσική επιβεβαίωση αυτού που ο Frisch ονόμασε «πυρηνική σχάση». Στο παρασκήνιο η αλληλογραφία των Hahn και Meitner οδηγήθηκε σε παρεξήγηση καθώς ο Hahn αισθανόταν θυμωμένος που δεν τον είχε συμπεριλάβει στην έρευνα. Επίσης δεχόταν πίεση επειδή συνεργαζόταν με μία Εβραία επιστήμονα.
Το ίδιο έτος η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε αρχίσει, μαζί του και ο αγώνας για την ανακάλυψη της ατομικής βόμβας. Μετά την είδηση για την ύπαρξή της η Αμερικανική κυβέρνηση έστησε ένα σχέδιο για την ανάπτυξη ενός τέτοιου όπλου. Πολλοί συνάδελφοι της Meitner συμμετείχαν στο σχέδιο συμπεριλαμβανομένων και των Frisch και Bohr. Η Meitner αν και είχε καλεστεί να συμμετάσχει, αρνήθηκε.
Μετά την ρίψη των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι πολλοί ισχυρίστηκαν ότι η Meitner είχε μεταφέρει μυστικά τη συνταγή εκτός Ναζιστικής Γερμανίας, κάτι που η ίδια αρνήθηκε κατηγορηματικά. Το 1945 οι Hahn, Meitner και Strassmann προτάθηκαν για το Βραβείο Φυσικής αλλά μόνο ο Hahn το κέρδισε.
Σταθερή παράδοση
Η Meitner προτάθηκε ξανά πέντε φορές για το Νόμπελ Φυσικής το 1946. Η επιτροπή Νόμπελ υποστήριξε ήταν «σταθερή παράδοση» να απονέμεται το βραβείο για πειραματικές και όχι θεωρητικές ανακαλύψεις.
Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Hahn φαινόταν να θέλει να επανορθώσει. Αυτός και η Meitner παρέμειναν φίλοι και της προσέφερε μια θέση επικεφαλής στο Ινστιτούτο Max Planck στη Γερμανία , κάτι το οποίο εκείνη αρνήθηκε. Η Meitner προτάθηκε 46 φορές για το Νόμπελ τόσο στη Φυσική, όσο και στη Χημεία αλλά δεν κέρδισε ποτέ.
Το 1968 η Meitner, πέθανε στην Αγγλία σε ηλικία 89 ετών. Μετά τον θάνατό της, οι Times μίλησαν για εκείνη ως «Η Πρωτοπόρος της Ατομικής Βόμβας» και ως «Η Επιστημονική Συνεργάτις του Otto Hahn, του νικητή του Νόμπελ που ανακάλυψε την πυρηνική σχάση».
Έφτασε το 2020 για να άρει την αρχική υποτίμηση η ίδια η Ακαδημία Νόμπελ και να αναγνωρίσει την ισότιμη συμμετοχή της Meitner στην πυρηνική σχάση. Και πάλι όμως η Meitner ήταν πίσω από τον Hahn. Κι αυτό προκάλεσε την οργή των ανθρώπων.
«Από τη στιγμή που θα δοθεί ένα Νόμπελ, δεν υπάρχει γυρισμός. Το καλύτερο που μπορεί να γίνει, είναι να αναγνωρίσουμε στο παρόν τη συμβολή της Meitner και η παράλειψη της από την ταινία Oppenheimer είναι αδικαιολόγητη», λέει ο δρ. Sime.
Ακόμα και ο τάφος της Meitner, σε ένα μικρό χωριό στην Αγγλία, υποδηλώνει το πόσο την υποτίμησαν γιατί ήταν γυναίκα.
* Πηγή: New York Times
