Η άγνωστη Νέα Ζηλανδία: Μπερδεμένο όνομα, ταπεινοί άνθρωποι και η «χάκα» της ειρήνης

Η Νέα Ζηλανδία είναι για την Ελλάδα αυτό που λέμε «η άλλη άκρη του κόσμου». Η απευθείας απόσταση μεταξύ της Αθήνας και του Ουέλιγκτον, της πρωτεύουσας της Νέας Ζηλανδίας, είναι 17.510 χιλιόμετρα! Ένας τόπος μακρινός μεν, αλλά πανέμορφος και πολύ εξελιγμένος. Και άγνωστος σ’ εμάς, παρά το ότι ιστορικά και πολιτισμικά ανήκει περισσότερο σ’ αυτό που ονομάζουμε «δυτική» κουλτούρα.

Ευκαιρία, λοιπόν, να γνωρίσουμε καλύτερα αυτή τη νησιώτικη χώρα, που τιμάει τις παραδόσεις της. Δέκα άγνωστα στοιχεία για τη «χώρα του μακριού λευκού σύννεφου», όπως αποκαλούν την πατρίδα τους οι Μαορί.

Το τελευταίο μέρος που πάτησε ο άνθρωπος

Η Νέα Ζηλανδία είναι, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους και τους ειδικούς επιστήμονες, η τελευταία μεγάλη μάζα γης που αποικίστηκε από τον άνθρωπο! Οι πρώτοι που πάτησαν το πόδι τους στα νησιά που αποτελούν το κράτος ήταν οι Πολυνήσιοι, σε μια εποχή ανάμεσα στο 1280 και το 1350. Δεν έχει βρεθεί κανένα παλαιότερο στοιχείο ανθρώπινης παρουσίας, ούτε καν πρωτόγονης. Η ανθρώπινη παρουσία εκεί μόλις που κλείνει επτά αιώνες.

Οι Πολυνήσιοι έφτασαν στα νησιά που σήμερα ονομάζονται Νέα Ζηλανδία με μεγάλα κανό. Σύμφωνα με τους θρύλους τους, αναγκάστηκαν να φύγουν από τα νησιά τους λόγω των συνεχόμενων πολέμων μεταξύ των φυλών, με αρχηγό τον Κούπε. Οι έρευνες που έχουν γίνει δείχνουν ότι κατά 99% ο Κούπε είναι ιστορικό πρόσωπο κι όχι μυθικό, και πράγματι οδήγησε το λαό του σε μια νέα γη. Παραμένει, βέβαια, αδιευκρίνιστο αν την ώρα που ο Κούπε και οι ακόλουθοί του μπήκαν στα κανό τους γνώριζαν για τα νησιά αυτά ή βρέθηκαν εκεί τυχαία.

Νέα Ζηλανδία: Καμία σχέση με το όνομα

Το όνομα «Νέα Ζηλανδία» σχετίζεται, βέβαια, με την… παλιά Ζηλανδία. Την επαρχία Ζέελαντ στην Ολλανδία. Μόνο που η ονομασία της χώρας, που έτσι επικράτησε να λέγεται, οφείλεται σε αυθαιρεσίες και μπερδέματα.

Ο πρώτος που είδε τα νησιά και χαρτογράφησε τις δυτικές τους ακτές ήταν ο Ολλανδός θαλασσοπόρος Άμπελ Τάσμαν, το 1642. Έκανε, όμως, το λάθος που είχε κάνει νωρίτερα ο Κολόμβος, αλλά από την… ανάποδη: Βλέποντας την ακτογραμμή νόμιζε ότι είχε φτάσει στις δυτικές ακτές της Νότιας Αμερικής! Σ’ αυτό το ταξίδι είχε και μία συμπλοκή με τους ντόπιους, στη μάχη έχασε τέσσερις άνδρες του κι απομακρύνθηκε γρήγορα.

Ένα χρόνο αργότερα ένας άλλος Ολλανδός εξερευνητής, ο Χέντρικ Μπράουερ, έκανε τον περίπλου των νησιών κι απέδειξε ότι δεν ήταν μέρος μιας μεγαλύτερης ηπείρου. Στον πρώτο του χάρτη ο Τάσμαν ονόμασε την περιοχή «Staten Landt», από το τότε όνομα των ολλανδικών επαρχιών. Δύο χρόνια αργότερα, το 1645, παρουσιάστηκε ένας άλλος χάρτης στην Ολλανδία, στην οποία παρουσιάζονταν τα νησιά με το λατινικό όνομα Nova Zeelandia. Γιατί έγινε αυτό; Άγνωστο. Ούτε ο Τάσμαν, ούτε ο Μπράουερ είχαν καταγωγή από τη συγκεκριμένη ολλανδική επαρχία. Το πιθανότερο είναι να πρόκειται για αυθαιρεσία του χαρτογράφου! Κι όμως, αυτό το όνομα Νέα Ζηλανδία έμεινε μέχρι και σήμερα.

Οι Μαορί ζήτησαν προστασία από τους Βρετανούς

Τα νησιά παρέμειναν απομονωμένα μέχρι το 1.769, όταν τα επισκέφθηκε ο διάσημος Βρετανός θαλασσοπόρος Τζέιμς Κουκ κι εκεί ξεκίνησε η ευρωπαϊκή αποίκιση. Επί δεκαετίες, βέβαια, η περιοχή ήταν τελείως ανεξέλεγκτη, οι Ευρωπαίοι άποικοι (που ασχολούνταν κυρίως με το κυνήγι φάλαινας και φώκιας, αλλά και το εμπόριο πατάτας) έκαναν ό,τι ήθελαν. Το 1840 οι ντόπιοι Μαορί συνέταξαν στη γλώσσα τους ένα κείμενο που σήμερα θεωρείται μια πρώιμη ανακήρυξη ανεξαρτησίας και το έστειλαν στον τότε Βρετανό βασιλιά Γουίλιαμ Δ’, από τον οποίο ζητούσαν προστασία. Έτσι η Νέα Ζηλανδία έγινε κι επισήμως βρετανική, στην αρχή ως μέρος της (αυστραλιανής) επαρχίας της Νέας Νότιας Ουαλίας και μετά ως αυτόνομη αποικία.

Το 1840, επίσης, η Βρετανία και οι κυριότεροι Μαορί φύλαρχοι υπέγραψαν τη συνθήκη του Γουαιτάνγκι, η οποία ισχύει ακόμα και σήμερα. Η Συνθήκη αναγνωρίζει τα δικαιώματα των Μαορί κυρίως στην ιδιοκτησία γης, πλην όμως οι Βρετανοί άποικοι την καταστρατήγησαν αρκετές φορές, με συνέπεια αιματηρούς πολέμους, κυρίως τη δεκαετία του 1860. Όπως συνέβη και με άλλους ντόπιους πληθυσμούς, οι κυρίαρχοι λευκοί στη Νέα Ζηλανδία έσπρωξαν τους Μαορί στις δυσπρόσιτες περιοχές και τους ανάγκασαν να ζουν επί δεκαετίες στο περιθώριο. Μόνη ελπίδα για έναν Μαορί να ζήσει αξιοπρεπώς ήταν να εγκαταλείψει τον παραδοσιακό τρόπο ζωής του και να «εξομειωθεί» με τους αποίκους.

Ψήφος στις γυναίκες και κατώτατος μισθός

Παρά τις παραδοσιακές αποικιακές της αντιλήψεις, η Νέα Ζηλανδία ήταν πρωτοπόρος σε δύο πράγματα που κατακτήθηκαν στην «πολιτισμένη» Ευρώπη και Βόρεια Αμερική δεκαετίες αργότερα. Ήταν το πρώτο μέρος του κόσμου όπου δόθηκε πλήρες δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, ήδη από το 1894! Δύο χρόνια αργότερα, το 1896, η Νέα Ζηλανδία έγινε η πρώτη περιοχή που καθιέρωσε με νόμο τον κατώτατο μισθό, κυρίως για τους εργάτες γης και τους κτηνοτρόφους.

Το μαλλί και το αρνάκι

Επί δεκαετίες το κυριότερο εξαγώγιμο προϊόν της Νέας Ζηλανδίας ήταν το μαλλί, με τεράστιες κτηνοτροφικές φάρμες, όπου εκτρέφονταν πρόβατα μερινός, διάσημα για το πλούσιο μαλλί τους. Ένα από τα πιο δημοφιλή επαγγέλματα ήταν «κουρέας προβάτων», μάλιστα οι πιο γρήγοροι απ’ αυτούς έπαιρναν πολύ γερά μεροκάματα και γίνονταν διάσημοι σε όλη τη χώρα. Γίνονται ακόμα παραδοσιακοί αγώνες ταχύτητας στο κούρεμα, οι οποίοι μεταδίδονται και από τα κρατικά κανάλια με πολύ μεγάλη τηλεθέαση.

Η εκτροφή προβάτων για μαλλί έχει περιοριστεί δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες, για οικονομικούς λόγους. Η κτηνοτροφία έχει μετακυλήσει στην εξαγωγή κρέατος. Ακόμα και στην Ελλάδα, που απέχει τόσες χιλιάδες χιλιόμετρα, το «αρνάκι Νέας Ζηλανδίας» είναι από τα πιο δημοφιλή κατεψυγμένα κρέατα.

Κάτω τα χέρια από την αποικιακή σημαία

Οι Νεοζηλανδοί είναι υπερήφανοι για την ιστορία τους κι όπως φαίνεται δεν θέλουν να την αλλάξουν. Υπήρξαν και πρόσφατα πολλές συζητήσεις για αλλαγή του ονόματος της χώρας, αλλά και της σημαίας της, η οποία παραμένει αναλλοίωτη από την εποχή που η χώρα ήταν ακόμα βρετανική αποικία. Βεβαίως το Σύνταγμά στη Νέα Ζηλανδία αναγνωρίζει ακόμα ως κεφαλή του κράτους τον εκάστοτε Βρετανό μονάρχη, ωστόσο αυτό είναι μάλλον κατάλοιπο του παρελθόντος, η χώρα είναι απολύτως ανεξάρτητη σε όλα τα ζητήματα. Το 2016 έγινε δημοψήφισμα, μάλιστα, για να αλλάξει η σημαία και να παρουσιαστούν άλλα εθνικά σύμβολα, όπως ένα κλαδί ασημένιας φτέρης, αλλά το 57% ψήφισε να μείνει η σημαία ως έχει.

Η ταπεινοφροσύνη που διδάσκεται

Μέρος της κουλτούρας της σύγχρονης κοινωνίας της Νέας Ζηλανδίας είναι η ταπεινοφροσύνη. Τη διδάσκονται τα παιδιά και από την οικογένειά τους και από το σχολείο τους. Το λεγόμενο «tall poppy syndrome», το σύνδρομο της υψηλής παπαρούνας (!), είναι ένας ιδιωματισμός στη χώρα που επιτρέπει την αυστηρή κριτική, μέχρι και σε σημείο εξευτελισμού, σε όποιον καυχιέται γι’ αυτό που είναι ή για όσα έχει κάνει. Η νεοζηλανδική κουλτούρα στηρίζει την απόλυτη ισότητα στην πράξη.

Το μεγαλύτερο ποσοστό brain drain παγκοσμίως

Η τεράστια απόσταση της Νέας Ζηλανδίας από τα παγκόσμια κέντρα έχει οδηγήσει σ’ ένα τεράστιο brain drain τα τελευταία 50 χρόνια. Πάνω από ένα εκατομμύριο Νεοζηλανδοί, σχεδόν το 15% του πληθυσμού της χώρας, ζουν μόνιμα στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη, ακόμα και στην Αυστραλία. Το 90% απ’ αυτούς έχουν τουλάχιστον πανεπιστημιακό τίτλο και το 27% διδακτορικό. Αυτά τα ποσοστά που αφορούν τη Νέα Ζηλανδία είναι τα μεγαλύτερα που καταγράφονται παγκοσμίως.

Η πολεμική «χάκα» που έγινε ποίημα

Η περίφημη «χάκα», ο χορός που εκτελούν οι Νεοζηλανδοί αθλητές ομαδικών αθλημάτων πριν την έναρξη των αγώνων τους, ΔΕΝ είναι πολεμικός χορός, όπως πιστεύουν πολλοί. Μπορεί να ξεκίνησε σαν τέτοιος, όμως πλέον έχει εξελιχθεί σε πολύ πιο «ειρηνική» διαδικασία.

Η πρώτη αθλητική «χάκα» καταγράφηκε το 1905 σε αγώνα της εθνικής ομάδας ράγκμπι της Νέας Ζηλανδίας. Οι στίχοι του παραδοσιακού τραγουδιού «Κα Μάτε» ήταν όντως πολεμικοί, με αποσπάσματα όπως «Εμείς ζούμε, εσείς πεθαίνετε» κτλ. Στο πέρασμα των χρόνων, όμως, αυτοί οι στίχοι εγκαταλείφθηκαν, θεωρήθηκαν πολύ  επιθετικοί, ως και προσβλητικοί για τους αντιπάλους.

Η «χάκα» που εκτελεί η εθνική ομάδα μπάσκετ της Νέας Ζηλανδίας τα τελευταία χρόνια έχει τίτλο «Του Κάχα», που σημαίνει «Στάσου δυνατός». Είναι ένα ποίημα που έχει σκοπό να τονώσει την αυτοπεποίθηση των αθλητών, αλλά εξαίρει και τον αντίπαλο! Χαρακτηριστικοί στίχοι: «Αποδεχόμαστε την πρόκλησή σας, αποδεχτείτε τη δική μας» ή «εσείς είστε οι δυνατότεροι άνεμοι και σας λέμε, κάντε το καλύτερο που μπορείτε, γιατί εμείς δεν πρόκειται να παραδοθούμε, δεν φοβόμαστε κανέναν»!

Γυναίκες: πατώνουν στο μπάσκετ, κυρίαρχες στο νέτμπολ

Η Νέα Ζηλανδία είναι από τις πιο δυνατές ομάδες μπάσκετ στο νότιο ημισφαίριο, με αδιάλειπτη παρουσία στα Μουντομπάσκετ από το 2002. Στις γυναίκες, όμως, οι επιτυχίες της ομάδας μπάσκετ της Νέας Ζηλανδίας είναι ανύπαρκτες. Γιατί; Η απάντηση βρίσκεται στο… νέτμπολ! Ένα σπορ που μοιάζει με το μπάσκετ, αλλά τα καλάθια δεν έχουν ταμπλό, η ρακέτα είναι κυκλική και, το κυριότερο, απαγορεύεται η σωματική επαφή.

Το νέτμπολ παρουσιάστηκε στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία στις αρχές του προηγούμενου αιώνα κι έγινε αμέσως δημοφιλέστατο μεταξύ των γυναικών, που θεωρούσαν το μπάσκετ πολύ σκληρό γι’ αυτές. Έτσι, λοιπόν, η Νέα Ζηλανδία έχει σχεδόν δεκαπλάσιες (!) παίκτριες νέτμπολ σε σχέση με το μπάσκετ και πρωταγωνιστεί στις παγκόσμιες διοργανώσεις του σπορ. Το 2019 είχε κατακτήσει τον παγκόσμιο τίτλο, το 2015 ήταν δεύτερη και πριν λίγες εβδομάδες, στο Παγκόσμιο Κύπελλο που έγινε στη Νότια Αφρική, πήρε την 4^η θέση.