Περιεχόμενα
Σας έχει τύχει να νιώσετε άγχος ανοίγοντας το ψυγείο σας; Ίσως έχετε βρεθεί σε κατάσταση όπου ήταν δύσκολο να βρείτε κάτι φαγώσιμο ανάμεσα σε ένα χαμό από βαζάκια με μαρμελάδες, τουρσιά, σάλτσες και τάπερ με περισσεύματα. Και δεν είναι απίθανο να έχετε ρίξει μια ματιά σε κάποιο ξεχασμένο δοχείο με περιεχόμενο τόσο αλλοιωμένο, που τελικά το πετάξατε κατευθείαν στα σκουπίδια.
Αν ναι, δεν είστε οι μόνοι. «Πολύ συχνά, ο λόγος για τον οποίο τα τρόφιμα χαλάνε και πετιούνται είναι επειδή τα ξεχνάς στο ψυγείο και τα βρίσκεις αργότερα σάπια», λέει στο BBC ο Κόχεϊ Βατανάμπε, ερευνητής Διαχείρισης Απορριμμάτων στο Πανεπιστήμιο Τείκιο του Τόκιο.
Η σπατάλη τροφίμων στο σπίτι αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα με ανησυχητικές διαστάσεις. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, περίπου το 60% των απορριμμάτων τροφίμων προέρχεται από τα νοικοκυριά, ενώ στις ΗΠΑ το ποσοστό κυμαίνεται από 40% έως 50%. Παρόμοια είναι η κατάσταση και στην Ιαπωνία. Το 2021, σχεδόν το 47% από τα 5,2 εκατομμύρια τόνους απορριμμάτων βρώσιμων τροφίμων στη χώρα προέρχονταν από τις κουζίνες των σπιτιών.
Οι αιτίες για τη σπατάλη τροφίμων στα νοικοκυριά διαφέρουν, αλλά υπάρχουν μερικοί κοινοί παράγοντες που εμφανίζονται σε διάφορες χώρες και πολιτισμούς. Αυτοί περιλαμβάνουν τα τρόφιμα που καταλήγουν να σαπίσουν μέσα στα ψυγεία, την παρερμηνεία των ημερομηνιών λήξης στις ετικέτες των προϊόντων, τις παρορμητικές αγορές, τον κακό προγραμματισμό όταν επισκεπτόμαστε το σούπερ μάρκετ και γενικά την έλλειψη ευαισθητοποίησης για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων. Αυτά τα προβλήματα είναι κοινά σε πολλές χώρες, οι οποίες προσπαθούν να τα αντιμετωπίσουν.
Ωστόσο, η Ιαπωνία αντιμετωπίζει ακόμη μεγαλύτερη πίεση για να βρει λύσεις, καθώς εισάγει σχεδόν τα δύο τρίτα των τροφίμων της, κάτι που αυξάνει το οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος της σπατάλης βρώσιμων προϊόντων. Αυτό επισημαίνει η Ρέιτσελ Νούγερ σε άρθρο της στην ιστοσελίδα του BBC.
«Η Ιαπωνία δεν είναι καθόλου αυτάρκης στον εφοδιασμό τροφίμων» λέει στο BBC η Τομόκο Οκαγιάμα, ερευνήτρια διαχείρισης απορριμμάτων στο Πανεπιστήμιο Τάισο του Τόκιο. «Δεν είναι καλή ιδέα να εισάγουμε περισσότερα τρόφιμα από όσα χρειαζόμαστε και μετά να πετάμε πολλά από αυτά».
Δύο από τους πιο καταξιωμένους ερευνητές στην Ιαπωνία για τη σπατάλη τροφίμων, η Τομόκο Οκαγιάμα και ο Κόχεϊ Βατανάμπε, μελετούν τώρα τους παράγοντες που οδηγούν τα βρώσιμα τρόφιμα στην απόρριψη και αναζητούν τρόπους παρέμβασης βασισμένους σε επιστημονικά δεδομένα.
Το τελευταίο τους έργο επικεντρώνεται στη χρήση τεχνικών οργάνωσης του ψυγείου, προκειμένου να αντιμετωπιστεί μία από τις βασικές αιτίες σπατάλης: η ακαταστασία στο ψυγείο. Όπως εξηγεί η Οκαγιάμα, «Αν καταφέρουμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να οργανώσουν τα ψυγεία τους, θα μπορέσουμε να τους αποτρέψουμε από το να ξεχνούν τα τρόφιμα που έχουν μέσα».
Από το ψυγείο στον κάδο απορριμμάτων
Το 2018, η Οκαγιάμα διεξήγαγε μια έρευνα σε πάνω από 500 κατοίκους του Τόκιο για να κατανοήσει τους λόγους που τους οδηγούν στην απόρριψη τροφίμων. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι συμμετέχοντες συχνά πίστευαν ότι τα φρέσκα προϊόντα είχαν χαλάσει ή ότι τα επεξεργασμένα τρόφιμα δεν θα είχαν πια καλή γεύση. Μερικές φορές, απλώς τα ξεχνούσαν. Ωστόσο, εντόπισε και μια σημαντική πηγή σύγχυσης που οδηγεί σε σπατάλη: πολλοί άνθρωποι πετούσαν τα τρόφιμα με βάση την ημερομηνία «best-by» ή «best-before», θεωρώντας ότι μετά από αυτή την ημερομηνία δεν ήταν ασφαλή για κατανάλωση.
Ωστόσο, οι ημερομηνίες «best-by» και «use-by» δεν είναι ίδιες και δεν υποδηλώνουν απαραίτητα ότι το προϊόν δεν είναι πλέον ασφαλές για κατανάλωση, ιδιαίτερα για τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση, όπως το γιαούρτι και το τυρί, όπως επισημαίνει ο Βατανάμπε. «Τα τρόφιμα πράγματι χαλάνε και δεν είναι ασφαλή για κατανάλωση μετά από μια συγκεκριμένη ημερομηνία, γι’ αυτό πρέπει να τα καταναλώνουμε πριν από αυτή», εξηγεί. «Ωστόσο, ορισμένα τρόφιμα, όπως τα ζυμωμένα, συχνά έχουν καλύτερη γεύση όταν ωριμάζουν».
Στην Ιαπωνία και σε ορισμένες άλλες χώρες το «best-by» αναφέρεται στην ημερομηνία πριν από την οποία ένα προϊόν είναι στο μέγιστο της νοστιμιάς του, ενώ το «use-by» υποδεικνύει την ημερομηνία που εγγυάται ο κατασκευαστής για ασφαλή κατανάλωση. Ωστόσο, οι καταναλωτές σε όλον τον κόσμο τείνουν να συγχέουν αυτές τις ημερομηνίες.
Ακόμα κι αν ένα τρόφιμο έχει περάσει την ημερομηνία χρήσης του («use-by»), ο Βατανάμπε εξηγεί ότι οι κατασκευαστές συχνά είναι πολύ συντηρητικοί στις εκτιμήσεις τους. Αντί να πετούν τα τρόφιμα μόνο με βάση την ημερομηνία της ετικέτας, προτείνει στους ανθρώπους να χρησιμοποιούν τις αισθήσεις τους –κυριολεκτικά– για ορισμένα προϊόντα χαμηλού κινδύνου, όπως τα μπαχαρικά, τα αρτοσκευάσματα, το γιαούρτι και το τυρί. «Μύρισε το, κοίταξέ το», λέει. «Τα περισσότερα από αυτά παραμένουν καλά για αρκετό καιρό μετά την ημερομηνία λήξης που αναγράφεται στην ετικέτα».
Η σημασία της παρατήρησης
Ελπίζοντας, δε, να μειώσουν αυτή τη σπατάλη, οι Οκαγιάμα και Βατανάμπε σκέφτηκαν ότι θα ήταν βοηθητική μια πολύπλευρη στρατηγική εκπαίδευσης του κοινού και πρακτικές τεχνικές τακτοποίησης του ψυγείου, όπως οι παρακάτω.
Συμβουλές για το ψυγείο
Πώς να μειώσετε τα απόβλητα:
- Δημιουργήστε ένα ράφι ή ένα τμήμα του ψυγείου για τρόφιμα που θα λήξουν σύντομα ή χρησιμοποιήστε ταινία/αυτοκόλλητα για να τα επισημάνετε.
- Κάντε αυτό το φαγητό ορατό με έναν διαφανή δίσκο ή δοχείο, αντί να το σπρώξετε προς τα πίσω.
- Ελέγξτε τις ημερομηνίες «best-by» ή «best-before» – διαφέρουν από το «use-by» – γιατί το φαγητό μπορεί να είναι βρώσιμο.
- Εάν πρέπει να πετάξετε τρόφιμα, κάντε το προσεκτικά. Για να το ενθαρρύνουν αυτό, οι ιάπωνες ερευνητές προτείνουν ακόμη και την προσθήκη αυτοκόλλητων με ένα μήνυμα που «ζητάει συγγνώμη από το φαγητό» που δεν φαγώθηκε…
Για να δοκιμάσουν την προσέγγισή τους, βρήκαν συνεργάτες στην κυβέρνηση στην περιοχή Αρακάουα, μια γειτονιά στο βόρειο Τόκιο, η οποία είχε ήδη δεσμευτεί στη μείωση της σπατάλης τροφίμων.
Από το 2008, το Τμήμα Περιβάλλοντος και Καθαρισμού της περιοχής προωθούσε το πρόγραμμα «Operation Arakawa Mottainai», μια παραδοσιακή ιαπωνική φράση που εκφράζει τη λύπη για τη σπατάλη. Αν και είχαν δοκιμαστεί πολλές στρατηγικές για την αλλαγή των συνηθειών, η αποτελεσματικότητά τους ήταν δύσκολο να αξιολογηθεί, όπως εξηγεί η επικεφαλής του τμήματος, Γιουκίκο Μιγιαζάκι.
Η ομάδα εγκαταστάθηκε σε δύο συγκροτήματα διαμερισμάτων στην Αρακάουα, το ένα για την πειραματική παρέμβαση και το άλλο για τον συγκριτικό έλεγχο. Αρχικά ο Βατανάμπε και η Οκαγιάμα πέρασαν αρκετές ημέρες κάνοντας διαλογή περίπου ενός τόνου απορριμμάτων από τα διαμερίσματα. Ξεχώρισαν, ζύγισαν και κατέγραψαν όλα τα τρόφιμα που περιείχε.
Βρήκαν υπολείμματα τροφίμων ανακατεμένα με ολόκληρα φρούτα και λαχανικά και ολόκληρες συσκευασίες που δεν είχαν ανοιχτεί, με ζυμαρικά, ψωμιά, σνακ, κρέατα, σάλτσες, τόφου, ψάρια, ποτά και μπάλες ρυζιού. Φανταχτερά κουτιά με ανέγγιχτα ή ελάχιστα φαγωμένα μπισκότα, σοκολάτες και άλλα γλυκά ήταν άλλο ένα κοινό είδος, λέει η Οκογιάμα, και οι ερευνητές υπέθεσαν ότι αυτά τα πράγματα «είχαν δοθεί ως δώρα αλλά κανένας δεν τα ήθελε».
Η ομάδα έκανε επίσης μια ειδική σημείωση για τον μεγάλο αριθμό τροφών ζύμωσης που βρήκαν, ειδικά γιαούρτια, κάτι που δείχνει μια παρεξήγηση σχετικά με την αλλοίωση, λέει ο Βατανάμπε. «Τα τρόφιμα που έχουν υποστεί ζύμωση είναι ακόμα ζωντανά, οπότε δεν χαλάνε τόσο εύκολα» τονίζει στο BBC.
Στη συνέχεια, οι δύο ερευνητές διοργάνωσαν εθελοντικές συναντήσεις με κατοίκους σε ένα συγκρότημα διαμερισμάτων, το Sky Heights, και τους παρουσίασαν το πρότζεκτ τους. Μετά από μια σύντομη παρουσίαση για τη σπατάλη τροφίμων, συζήτησαν τις ημερομηνίες «best-by» και εισήγαγαν μια σειρά από παρεμβάσεις: τεχνικές που στοχεύουν να καθοδηγήσουν τους ανθρώπους προς θετικές συμπεριφορές, χωρίς να απαιτούν μεγάλη δέσμευση από μέρους τους.
Αυτές οι παρεμβάσεις περιλάμβαναν τεχνικές για πιο έξυπνη οργάνωση του ψυγείου, τις οποίες ο καθένας μπορεί να δοκιμάσει εφόσον θέλει να μειώσει τη σπατάλη.
Πώς να οργανώσετε ένα ψυγείο
Αρχικά, ο Βατανάμπε και η Οκαγιάμα παρείχαν στους κατοίκους ταινία με φωτεινές κόκκινες και λευκές ρίγες, για να σημειώσουν ένα συγκεκριμένο τμήμα των ψυγείων τους όπου θα τοποθετούνταν τα προϊόντα με κοντινές ημερομηνίες λήξης ή για να κολλήσουν την ταινία απευθείας πάνω σε προϊόντα που έπρεπε να καταναλωθούν άμεσα. Επίσης, μοίρασαν διαφανείς πλαστικούς δίσκους ανοιχτούς από πάνω, οι οποίοι είχαν στόχο να κάνουν τα τρόφιμα που κινδύνευαν να αλλοιωθούν πιο ορατά και εύκολα προσβάσιμα.
Οι ερευνητές έδωσαν επίσης αυτοκόλλητα που απεικόνιζαν δύο άτομα με τα χέρια τους ενωμένα κάτω από το μήνυμα «Δεν μπορώ να σε φάω. Λυπάμαι πολύ». Ενθάρρυναν τους συμμετέχοντες να βάλουν τα αυτοκόλλητα σε κάθε τρόφιμο που πετούσαν και να αφιερώσουν λίγο χρόνο για να εσωτερικεύσουν το μήνυμα του αυτοκόλλητου. Οπως λέει η Οκαγιάμα, «νομίζω ότι το να παρατηρείς είναι πολύ σημαντικό».
Δύο εβδομάδες μετά τη συνάντησή τους με τους κατοίκους του Sky Heights, οι ερευνητές διεξήγαγαν άλλη μια ανάλυση διαλογής απορριμμάτων. Τα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά: βρήκαν μείωση 10% στα απόβλητα τροφίμων στην περιοχή των πειραμάτων και 10% αύξηση στα απόβλητα τροφίμων στην περιοχή του ελέγχου.
Ερμηνεύοντας συνδυαστικά αυτά τα ευρήματα, ο Βατανάμπε λέει ότι η παρέμβαση στην πραγματικότητα οδήγησε σε μείωση 20% στη σπατάλη τροφίμων. (Αυτός και η Οκαγιάμα υποψιάζονται ότι η αύξηση στην περιοχή ελέγχου θα μπορούσε εν μέρει να εξηγηθεί από τον Δεκέμβριο, που είναι η «εποχή της ζεστής κατσαρόλας», με πιάτα που σχεδόν αναπόφευκτα δημιουργούν απόβλητα.)
Στην έρευνα στο Sky Heights, το 77% των συμμετεχόντων ανέφεραν ότι χρησιμοποίησαν τον πλαστικό δίσκο, το 18% τα αυτοκόλλητα και το 13% την ταινία. Φαίνεται, μάλιστα, ότι ακόμα και η απλή συζήτηση για τη σπατάλη τροφίμων είχε σημαντική επίδραση στην αλλαγή των συνηθειών. Σε μια συνάντηση τον Μάρτιο, όταν οι Βατανάμπε και Οκαγιάμα παρουσίασαν τα αποτελέσματα της έρευνας σε 14 κατοίκους του Sky Heights, η 78χρονη Νορίκο Νοζάκι ανέφερε ότι η καμπάνια την βοήθησε να συνειδητοποιήσει «πράγματα που συνήθως δεν σκέφτεσαι».
Αν και η ίδια κατέληξε να χρησιμοποιεί τον πλαστικό δίσκο της για να ακουμπάει κουτιά μπύρας αντί για τρόφιμα που λήγουν γρήγορα, είπε πως είναι πλέον σε θέση να συνδέει τα υπολείμματα φαγητού από την κουζίνα της με μεγαλύτερα παγκόσμια προβλήματα, όπως η κλιματική αλλαγή και η έλλειψη πόρων. «Το να έχεις μόνο ένα μικρό πράγμα στο μυαλό σου μπορεί να έχει μεγάλη επίδραση στη μείωση των απορριμμάτων» είπε.
Η 82χρονη Χιρόκο Σασάκι, η οποία ανατράφηκε μεταπολεμικά με τη δια βίου δέσμευση να μη σπαταλά ποτέ φαγητό, πρόσθεσε ότι ένιωσε «αρκετά θυμωμένη» βλέποντας τις φωτογραφίες όλων των βρώσιμων προϊόντων που οι δυο ερευνητές «ψάρεψαν» από τα σκουπίδια του συγκροτήματος. «Αλλά μόνο το να νιώθεις θυμό δεν λύνει το πρόβλημα, επομένως είναι καλό να μιλάτε για το θέμα και να ενθαρρύνετε τους άλλους να κάνουν περισσότερα» σημείωσε.
Το πνεύμα του «Mottainai»: λύπη για τη σπατάλη
Ο Βατανάμπε και η Οκαγιάμα δεν γνωρίζουν σε ποιο βαθμό τα αποτελέσματα της έρευνάς τους στην Αρακάουα μπορούν να εφαρμοστούν σε άλλες περιοχές της Ιαπωνίας ή ακόμη και διεθνώς. Ωστόσο, επαναλαμβάνουν το πείραμα σε 520 νοικοκυριά στην πόλη Ναγκάι, στην επαρχία Γιαμαγκάτα, κάτι που ενδέχεται να ενθαρρύνει τις τοπικές αρχές σε όλη την Ιαπωνία να δοκιμάσουν παρόμοια προγράμματα στις κοινότητές τους.
Η Γιουκίκο Μιγιαζάκι, επικεφαλής του Τμήματος Περιβάλλοντος και Καθαρισμού της Αρακάουα, και οι συνεργάτες της ήδη σκέφτονται τρόπους να προσεγγίσουν περισσότερους κατοίκους της περιοχής, μέσω ενημερωτικών εκστρατειών και διδασκαλίας των παιδιών για τη σπατάλη τροφίμων. «Η πρόκλησή μας είναι να πείσουμε όσο το δυνατόν περισσότερα νοικοκυριά να εφαρμόσουν τα μέτρα», λέει. «Θα θέλαμε να ενισχύσουμε το πνεύμα του «mottainai»».
Πάντως ο κόσμος δεν χρειάζεται να περιμένει τους κυβερνητικούς εκπροσώπους να παρέμβουν. Οποιοσδήποτε θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει πλαστικούς δίσκους, ταινία και αυτοκόλλητα, ανεξάρτητα από το πού ζει. Θα μπορούσαν επίσης να αναρωτηθούν περισσότερο πότε ένα τρόφιμο πρέπει πραγματικά να πεταχτεί, επισημαίνει η Οκαγιάμα. «Το να πετάς φαγητό μόνο και μόνο επειδή έχει περάσει η ημερομηνία της καλύτερης στιγμής του είναι σπατάλη πόρων, αλλά και χρημάτων» τονίζει.
*Πηγή: BBC
*Photo Credit: Shutterstock
