Οι αρχαιολόγοι που έσκαβαν σε έναν αρχαίο, εγκαταλελειμμένο οικισμό στο βόρειο Ιράκ, στις περιοχές όπου επικρατεί το κουρδικό στοιχείο, είχαν έναν απλό τρόπο να αναγνωρίζουν το εξωτερικό από το εσωτερικό των κτισμάτων που έβγαζαν στο φως: Τα πατώματα των δωματίων ήταν γεμάτα από ένα συγκεκριμένο φαγητό: φακές. Γεμάτα, σαν μικροσκοπικό μωσαϊκό που κάλυπτε τα πατώματα.
Τι δείχνει αυτό; Ότι οι φακές, αυτό το ταπεινό όσπριο που κακώς δεν το’ χουμε πολύ σε εκτίμηση, μας συντροφεύουν ως ανθρώπους εδώ και πάνω από 10.000 χρόνια. Το σιτάρι και το κριθάρι μπορεί να διαφημίζονται ως από τα πρώτα φυτά που εξημερώθηκαν στην αρχή της γεωργίας στην περιοχή της εύφορης ημισέληνου. Αλλά και η φακή ήταν εκεί.
Οι πολιτισμοί άρχισαν να καλλιεργούν φακές περίπου την ίδια εποχή με το σιτάρι και το κριθάρι. Όταν οι άνθρωποι στράφηκαν αρχικά στη γεωργία, αντί στο κυνήγι και τη συλλογή, στράφηκαν στην καλλιέργεια συνήθως ενός δημητριακού κι ενός όσπριου, ανάλογα με την περιοχή. Στη Μεσοαμερική, καλαμπόκι και φασόλια. Στη Δυτική Αφρική, σόργο και μπιζέλια. Στην Ανατολική Ασία, ρύζι και σόγια. Και στη Μέση Ανατολή, εδώ κοντά μας, σιτάρι, κριθάρι και φακές.
Τα δημητριακά είναι πλούσια σε υδατάνθρακες για γρήγορη ενέργεια. Αλλά τα όσπρια δίνουν πρωτεΐνη, που είναι εξίσου απαραίτητη, αν όχι περισσότερο, για να τονώσει τον ανθρώπινο οργανισμό και να του δώσει δύναμη και αντοχή. Η πρωτεΐνη βρίσκεται πίσω από περίπου το 25% των θερμίδων των φακών. Μπορείτε να οικοδομήσετε μια πολύπλοκη κοινωνία πάνω σε αυτό το ζευγάρι δημητριακού-όσπριου, χωρίς να μπει στη ζωή σας το κρέας, που εξελίχθηκε πια στη βασική πηγή πρωτεϊνης.
Στην αρχαία Μέση Ανατολή, οι φακές ήταν το φαγητό που έδινε από τις κύριες πηγές πρωτεΐνης. Και μάλιστα πολύ πιο σημαντική στη διατροφή των περισσότερων ανθρώπων από το κρέας ή τα ζωικά προϊόντα. Για την ακρίβεια, το κρέας που καταναλωνόταν ήταν ελάχιστο κι αυτό το φαγητό ήταν μόνο για τους πολύ εύπορους. Οι πυραμίδες στην αρχαία Αίγυπτο χτίστηκαν από ανθρώπους που είχαν φαγητό φακές, μπιζέλια και ρεβίθια.
Το DNA βοηθάει να εξασφαλίσουμε φαγητό
Οι πληροφορίες DNA που έχουν επεξεργαστεί πλέον μπορεί να βοηθήσουν τους ερευνητές να εντοπίσουν τα γενετικά υπόβαθρα τέτοιων τροφών. Για παράδειγμα, η σημερινή καλλιέργεια της φακής είναι απόγονος ενός μόνο άγριου είδους, του Lens orientalis, και η εξημέρωση επικεντρώθηκε στη Εύφορη Ημισέληνο. Τα μέχρι τώρα δεδομένα, πάντως, δεν μας επιτρέπουν να εντοπίσουμε ακριβώς πού καλλιεργήθηκαν για πρώτη φορά οι φακές ως φαγητό.
Οι γεωργοί στρέφονται όλο και περισσότερο στους άγριους συγγενείς των καλλιεργειών, προκειμένου να βρουν καρπούς που αντέχουν περισσότερο στη ζέστη και τις ασθένειες. Πρόσφατα, οι καλλιεργητές πατάτας στο Περού απελευθέρωσαν μια ποικιλία με γονίδια από άγριες πατάτες που του επιτρέπουν να αντισταθεί στην όψιμη μάστιγα, μια καταστροφική ασθένεια. Στο Μαρόκο, ένα σιτάρι ανθεκτικό στην ξηρασία, το οποίο είναι επίσης αποτέλεσμα διασταυρούμενης αναπαραγωγής, χρησιμοποιείται πια ευρέως. Μετά από έξι χρόνια ξηρασίας έχουν φέρει τις δεξαμενές της χώρας σε φαγητό σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα.
Οι φακές μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη διατροφή μας στο άμεσο μέλλον. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι καλούνται να αντικαταστήσουν το κρέας στη διατροφή τους με τροφές φυτικής προέλευσης ως τρόπο να μειώσουν τον αντίκτυπό τους στο κλίμα. Η Επιτροπή Κλιματικής Αλλαγής του Ηνωμένου Βασιλείου υποστηρίζει τη μείωση κατά 20% στην κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών έως το 2030.
Η ολλανδική κυβερνητική υπηρεσία CBI σημείωσε ότι η παραγωγή φακής αυξήθηκε σημαντικά στην Ευρώπη μεταξύ 2017 και 2021, αν και η ζήτηση ήταν ακόμα τόσο υψηλή που χρειάζονταν εισαγωγές για να καλυφθεί το κενό. Υπάρχουν ακόμη και τώρα αγρότες που εργάζονται για την καλλιέργεια φακών σε μέρη δύσκολα για καλλιέργεια, όπως π.χ. στη Βρετανία. Στο παρελθόν οι φακές δεν έχουν καλλιεργηθεί εμπορικά στη Βρετανία, πιθανότατα επειδή είναι και δύσκολη η συγκομιδή τους, δεν υπάρχει τρόπος να γίνει από μηχανήματα χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση.
Το κλίμα της υφηλίου, πάντως, γίνεται όλο και πιο ασταθές, οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι θα έρθουν αντιμέτωποι με προκλήσεις που δεν έχουν ξαναδεί. Οι φακές ειδικά στην άγρια μορφή τους έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως η αντοχή στις ασθένειες και η ικανότητα επιβίωσης σε δύσκολες περιβαλλοντικές συνθήκες.
** Με πληροφορίες από BBC.
