H τελευταία εικόνα από τον Αλεξέι Ναβάλνι είναι ένα βίντεο. Άγνωστο ποιος το τράβηξε, αλλά επιβεβαιώνεται ότι έχει ημερομηνία Πέμπτη 15 Φεβρουαρίου 2024. Ο Ναβάλνι είναι μεν πίσω από τα κάγκελα, αλλά αστειεύεται. «Μου τελειώνουν τα λεφτά», είπε. «Ελπίζω κάποιος πλούσιος δικαστής να μου δανείσει μερικά». Σαφές καρφί κατά της διεφθαρμένης δικαιοσύνης στη Ρωσία. Οι φύλακές του γελάνε. Για κρατούμενος σε φυλακή υψίστης ασφαλείας στον Αρκτικό Κύκλο, φαίνεται καλά. Αισιόδοξος. Γελαστός.
Μια ημέρα αργότερα, ανακοινώνεται ότι ο Αλεξέι Ναβάλνι έχει βρεθεί νεκρός στο κελί του. Το σώμα του, διαρρέει αργότερα, είναι γεμάτο μώλωπες. Τι ακριβώς έχει συμβεί; Θα το μάθουμε είτε αργότερα, είτε ποτέ. Για όσους κοιτούν την μεγάλη εικόνα, όσο σκληρό και κυνικό κι αν φαίνεται, έχει δευτερεύουσα σημασία. Η πρωτεύουσα είναι η κίνηση του καθεστώτος να απαλλαγεί από τον ενοχλητικό 47χρονο δικηγόρο και ακτιβιστή, τον οποίο προσπαθούσε να εξοντώσει (στην αρχή ηθικά, αργότερα και σωματικά) από το 2011.
Ο θάνατος του Αλεξέι Ναβάλνι στέλνει για άλλη μια φορά ένα ξεκάθαρο μήνυμα: Κεφάλι που δεν σκύβει, κόβεται. Ακόμα κι αν είναι ενός ανθρώπου που θεωρήθηκε σύμβολο της αντι-πουτινικής δράσης, με ερείσματα στη Δύση, με διεθνείς βραβεύσεις, και μια προσωπικότητα που, ανεξάρτητα αν συμφωνούσες με όσα έλεγε, δεν μπορούσες να την προσπεράσεις.
Το’ κανε η Ρωσία με τον Μπόρις Νεμτσόφ το 2015. Το’ κανε με τον Γεβγένι Πριγκόζιν πριν λίγους μήνες. Ο Αλεξέι Ναβάλνι είναι ο τρίτος, και ο πιο προβεβλημένος «αντίπαλος» του καθεστώτος Πούτιν, που εξοντώνεται με τρόπο που να μην αφήνει αμφιβολία για το ποιος βρίσκεται από πίσω.
Αν ήθελε τον Αλεξέι Ναβάλνι ζωντανό…
Οι διεθνείς αναλυτές ψάχνουν τώρα να βρουν τι ήταν αυτό που ξεχείλισε το ποτήρι. Διότι είναι πεπεισμένοι ότι αν το καθεστώς ήθελε τον Αλεξέι Ναβάλνι ζωντανό, θα φρόντιζε να τον κρατήσει ζωντανό, ακόμα κι αν στη διάρκεια της διαβίωσής του στην σκληρή φυλακή του Αρκτικού Κύκλου η υγεία του τον πρόδιδε. Κάποιοι έχουν φτάσει να αναλύουν πια με όρους ψυχανάλυσης και όχι ψυχρής πολιτικής: Ο Βλαντίμιρ Πούτιν, λέει, ζήλευε τον Αλεξέι Ναβάλνι επειδή είναι νεότερος, ομορφότερος, δυνατότερος. Με λίγα λόγια, αντιπροσώπευε το μέλλον, την επόμενη γενιά. Μπορεί και να τον ζήλευε επειδή είχε περισσότερα και πυκνότερα μαλλιά, σε σχέση με το δικό του κυρίως φαλακρό κρανίο.
Αληθεύει αυτό; Στη Ρωσία το πιο συνηθισμένο ανέκδοτο ακόμα κι αυτών που τάσσονται υπέρ του Πούτιν είναι το εξής: «Ο μόνος που γνωρίζει τι σκέφτεται ο Πούτιν είναι ο σκύλος του». Κάτι που δεν θα μάθουμε, προφανώς, ποτέ αν ισχύει.
O Αλεξέι Ναβάλνι, που είχε αναβαθμιστεί στον μεγαλύτερο πολιτικό αντίπαλο του Πούτιν, δεν είχε την διοικητική εμπειρία του Μπόρις Νεμτσόφ. Ο διεθνούς φήμης φυσικός υπήρξε κυβερνήτης της επαρχίας Νίζνι Νόβγκοροντ επί προεδρίας Γέλτσιν (1991-1997) και υπήρξε προφανές ότι ο Πούτιν περισσότερο αυτόν φοβόταν όταν μιλούσε εναντίον του. Γι’ αυτό και απαλλάχθηκε πρώτος απ’ αυτόν, το 2015, όταν κάποιοι «άγνωστοι» τον πυροβόλησαν πισώπλατα πάνω σε μια γέφυρα κοντά στο Κρεμλίνο, μαζί με την σύντροφό του Άννα Ντουρίτσκα.
Θα παραμείνει άγνωστο αν ο Πούτιν φοβόταν πως ο Αλεξέι Ναβάλνι μπορούσε να οργανώσει σοβαρή αντίσταση εναντίον του ενόψει των προεδρικών εκλογών που έχουν προγραμματιστεί να γίνουν στη Ρωσία τον επόμενο μήνα (15-17). Μόνο κάποιος ανισόρροπος θα το σκεφτόταν. Ούτως ή άλλως, ο Αλεξέι Ναβάλνι ούτε θα μπορούσε να θέσει υποψήφιότητα, ούτε και είχε εκδηλώσει την υποστήριξή του υπέρ κάποιου από αυτούς που έχουν θέσει υποψηφιότητα. Δεν ήταν του γούστου του ούτε ο κομουνιστής Χαριτόνοφ, ούτε ο υπερεθνικιστής Σλούτσκι, ούτε φυσικά και ο «νέος άνθρωπος» Νταβάνκοφ, ο οποίος θεωρείται μια ελεγχόμενη επιλογή του Πούτιν.
Προφανώς ο Ρώσος πρόεδρος προσβλέπει σε ένα εντυπωσιακό ποσοστό επανεκλογής-αποδοχής. Είναι, άλλωστε, οι πρώτες εκλογές μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία και θεωρητικά ο κόσμος θα μπορούσε να στραφεί κάπου αλλού για να στείλει το μήνυμά του. Προηγουμένως φρόντισε να το στείλει ο ίδιος ο Πούτιν. Κι έπιασε τόπο: Σύμφωνα με την τελευταία δημοσκόπηση του VCIOM, το ποσοστό των αναποφάσιστων ουσιαστικά μηδενίστηκε (2%), όπως επίσης κι αυτών που απάντησαν ότι θα απέχουν συνειδητά από την ψηφοφορία (επίσης 2%). Τον Δεκέμβριο του 2023 το άθροισμα των δύο αυτών ποσοστών βρισκόταν το 37,2%.
Ο Πούτιν εξελέγη με 77,53% το 2018, στην τελευταία φορά που «εκτέθηκε» στην ψήφο των πολιτών. Είναι λογικό το επιτελείο του να σχεδιάζει μια ακόμη «ευρύτερη αποδοχή», έτσι ώστε να σταλεί το μήνυμα μέσα κι έξω ότι κρατάει γερά και δεν μπορούν να απαλλαγούν εύκολα απ’ αυτόν. Στα 72 του χρόνια συνεχίζει να θεωρεί τον εαυτό του τόσο ακμαίο, που να απαλλάσσεται ακόμα και από πολιτικούς αντιπάλους νεότερης γενιάς.
Ίσως αυτό που δεν μπόρεσε να αντέξει ο Πούτιν ήταν αυτή η λάμψη στα μάτια του Αλεξέι Ναβάλνι: Ήταν παρούσα ακόμα και την τελευταία του ημέρα στη φυλακή, σ’ αυτό το βίντεο που «διέρρευσε» και τον έδειχνε να αστειεύεται. Τουλάχιστον αυτός έμεινε πιστός σε αυτό που έλεγε ήδη από το 2013, πριν γνωρίσει τις φυλακές, τις κάθε είδους «περιποιήσεις» και το δηλητήριο του καθεστώτος. Σε μια προφητική του δήλωση σε δυτικά μέσα ενημέρωσης, είχε πει ότι «ο κόσμος που μαζεύεται στις αντικαθεστωτικές συγκεντρώσεις μπορεί να μην είναι πολύς, αλλά δεν πρόκειται να φύγει και να πάει σπίτι του».
Ακόμα κι αυτοί οι λίγοι, ένα μονοψήφιο νούμερο που δεν μπορεί να παίξει ρόλο στα πολιτικά πράγματα, τον ενοχλούν τον Πούτιν. Στο εξής αναζητείται ένας όμορφος και ατρόμητος άνδρας, για να παίξει το ρόλο του αντίπαλου δέους. Ο Γκάρι Κασπάροφ, ο διάσημος γκραν μετρ του σκακιού, αποφάσισε μόνος του να αποποιηθεί αυτό το ρόλο όταν κατάλαβε ότι δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα.
Και το μέλλον; Ο Πούτιν μοιάζει διστακτικός να δώσει το δαχτυλίδι στον Ντμίτρι Μεντβέντεφ, τον πιο στενό συνεργάτη του από τον κύκλο των ανθρώπων του. Ίσως επειδή το μοναδικό προσόν του Μεντβέντεφ, όπως λένε οι κακές γλώσσες στο Κρεμλίνο, είναι κάτι συγκεκριμένο: Είναι από τους λίγους, ελάχιστους Ρώσους που είναι πιο… κοντοί από τον Πούτιν και δεν τον κάνουν να αισθάνεται μειονεκτικά όταν βρίσκονται κοντά του.
** Με πληροφορίες από Politico
** Photo credits: Getty Images
