«Ακραίος καλοκαιρινός καιρός σε μεταβαλλόμενο κλίμα: Είναι προετοιμασμένη η Ευρώπη»; Αλήθεια, μπορείτε να σκεφτείτε πιο επίκαιρη ημερομηνία για την δημοσιοποίηση μιας έκθεσης κι ενός διαδικτυακού εργαλείου μ’ αυτό το θέμα από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος (European Environment Agency); Την ώρα που η Ελλάδα βιώνει ένα φθινοπωρινό τριήμερο μέσα στη μέση του καλοκαιριού, οι ερευνητές χτυπάνε όχι καμπανάκια, αλλά ολόκληρα κωδωνοστάσια. Με στοιχεία, όχι με εικασίες, ούτε με τσιτάτα που μοιάζουν με δυσοίωνες προφητείες.

Τι μπορεί, λοιπόν, να φέρει αυτό το καλοκαίρι στην Ευρώπη; Τα νέα δεν είναι καλά. Η συνολική προοπτική είναι απαισιόδοξη, όπως έχουμε ήδη δει τον περασμένο χειμώνα και την άνοιξη. Αυτό καθιστά την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την καλύτερη ετοιμότητα όλων μας.

Η ιστοσελίδα του EΕΑ προσφέρει εδώ και λίγες ημέρες ολοκληρωμένους πίνακες και χάρτες με δεδομένα, τα οποία προσπαθούν να εξηγήσουν τα κύρια ακραία καιρικά φαινόμενα του καλοκαιριού που έχουν επηρεάσει όλο και περισσότερο τον ευρωπαϊκό πληθυσμό, την οικονομία και τη φύση. Οι χρήστες μπορούν να εξερευνήσουν διαδραστικούς χάρτες και γραφήματα πληροφορίες για καύσωνες, πλημμύρες, ξηρασίες και πυρκαγιές και την άνοδο των ευαίσθητων στο κλίμα ασθενειών όπως ο δάγγειος πυρετός.

Κλιματική αλλαγή: Από το παρελθόν στο μέλλον

Οι ενημερώσεις για καθένα από αυτά τα άκρα ανατρέχουν σε γεγονότα του παρελθόντος, τι μπορούμε να περιμένουμε στο μέλλον σύμφωνα με επιστημονικές προβολές και πόσο προετοιμασμένοι είμαστε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή, συμπεριλαμβανομένης της παρουσίασης παραδειγμάτων και βέλτιστων πρακτικών σε όλη την Ευρώπη.

Ο στόχος της παρουσίασης αυτών των στοιχείων είναι να παρέχει ενημερωμένες πληροφορίες και δεδομένα για την ευαισθητοποίηση των υπευθύνων λήψης αποφάσεων και του κοινού. Αυτό οδηγεί, προφανώς, σε μια επείγουσα ανάγκη ενός πολέμου ενάντια στην κλιματική αλλαγή και την υποστήριξη των συνεχιζόμενων προσπαθειών των κυβερνήσεων για τη λήψη μέτρων μετριασμού των καταστροφικών συνεπειών.

Καύσωνες: Περισσότεροι, ισχυρότεροι και μεγαλύτεροι

Οι καύσωνες που είναι επικίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία, όπως αυτοί που βιώσαμε το περασμένο καλοκαίρι, γίνονται πιο συχνοί, μεγαλύτεροι και πιο έντονοι και θα συνεχίσουν να το κάνουν κάτω από όλα τα κλιματικά σενάρια. Στη νότια Ευρώπη, ειδικά, μπορεί να υπάρχουν περισσότερες από 60 καλοκαιρινές ημέρες κατά τις οποίες οι συνθήκες είναι επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία — δηλαδή μεγαλύτερος αριθμός επιπλέον θανάτων και εισαγωγών στα νοσοκομεία, ειδικά μεταξύ ηλικιωμένων και ασθενών, εκτός αν ληφθούν μέτρα προσαρμογής. Οι καύσωνες είναι τα πιο θανατηφόρα ακραία καιρικά φαινόμενα στην Ευρώπη και η αυξανόμενη ευπάθεια του ευρωπαϊκού πληθυσμού λόγω της γήρανσης και της αστικοποίησης απαιτεί επείγουσα εφαρμογή μέτρων για την πρόληψη απώλειας ζωών.

Πλημμύρες: Πιο συχνές και ακραίες

Οι έντονες βροχοπτώσεις αναμένεται να αυξηθούν στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, οδηγώντας σε αυξημένη συχνότητα πλημμυρών, ειδικά στη βορειοδυτική και κεντρική Ευρώπη. Είναι απαραίτητα μέτρα προσαρμογής για την προστασία της κοινωνίας από τις χειρότερες επιπτώσεις, όπως αυτές που προκλήθηκαν από τις πλημμύρες τον Ιούλιο του 2021 στη Γερμανία και το Βέλγιο.

Η έκθεση του πληθυσμού και των περιουσιακών στοιχείων στον κίνδυνο συνεχίζεται με τη συνεχιζόμενη ανάπτυξη των πλημμυρικών πεδιάδων, θέτοντας συχνά σε κίνδυνο τους πιο ευάλωτους πληθυσμούς και εγκαταστάσεις, όπως σχολεία και νοσοκομεία. Μεταξύ 1980 και 2021, οι ζημιές λόγω πλημμυρών από την κλιματική αλλαγή ανήλθαν σε σχεδόν 258 δις ευρώ και κατά μέσο όρο αυξάνονται κάθε χρόνο πάνω από 2%.

Ξηρασίες: Συχνότερες και εντονότερες

Από το 2018, πάνω από τη μισή Ευρώπη έχει πληγεί από ακραίες συνθήκες ξηρασίας τόσο το χειμώνα όσο και το καλοκαίρι. Οι ξηρασίες του 2022 μείωσαν σημαντικά τις αποδόσεις σε καλλιέργειες όπως καλαμπόκι, καλαμπόκι, σόγια ή ελαιόλαδο. Ένας άλλος ξηρός χειμώνας δεν προμηνύεται καλό για αυτό το καλοκαίρι και οι προοπτικές είναι απαισιόδοξες. Ο εξαιρετικά ξηρός και ζεστός χειμώνας που φέρνει η κλιματική αλλαγή σήμαινε χαμηλή χιονοκάλυψη και είχε ως αποτέλεσμα μικρή υγρασία του εδάφους, χαμηλές ροές ποταμών και μειωμένη αποθήκευση νερού σε ταμιευτήρες στο μεγαλύτερο μέρος της νότιας και δυτικής Ευρώπης.

Οι μακροπρόθεσμες κλιματικές προβλέψεις δείχνουν ότι η νότια και η κεντρική Ευρώπη θα γίνουν ακόμη πιο ξηρές και θερμότερες κατά τον 21ο αιώνα με καταστροφικές συνέπειες για τον αγροτικό τομέα. Οι συνολικές οικονομικές απώλειες σε όλους τους οικονομικούς τομείς που συνδέονται με την ξηρασία αναμένεται να αυξηθούν μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα από τα σημερινά 9 δις ευρώ ετησίως σε 25 δις ευρώ ετησίως με 1,5 βαθμούς Κελσίου (°C) της υπερθέρμανσης του πλανήτη, 31 δις ευρώ ετησίως στους 2°C υπερθέρμανσης και 45 δις ευρώ ανά θέρμανση 3°C με βάση επιστημονικά σενάρια.

Πυρκαγιές: Πιο εκτεταμένες

Οι περισσότερες πυρκαγιές στην Ευρώπη προκαλούνται από ανθρώπινες δραστηριότητες, αλλά οι κλιματικές συνθήκες, δηλαδή ξηρές και ζεστές περίοδοι με ισχυρούς ανέμους, καθορίζουν την ένταση και τον αντίκτυπό τους. Οι δασικές πυρκαγιές επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη νότια Ευρώπη, αλλά και όλο και περισσότερο την κεντρική και ακόμη και τη βόρεια Ευρώπη. Από το 1980, 712 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε όλη την Ευρώπη ως άμεσο αντίκτυπο των δασικών πυρκαγιών. Η εποχή των δασικών πυρκαγιών του 2022 ήταν η δεύτερη χειρότερη από το 2000, με πάνω από 5.000 τ.χλμ. (μια έκταση όσο ολόκληρη η Αιτωλοακαρνανία!) να κάηκαν κατά τους καλοκαιρινούς μήνες (Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος) και να πληγεί μια περιοχή ρεκόρ περιοχών προστασίας της φύσης Natura2000.

Σύμφωνα με το σενάριο της κλιματικής αλλαγής υψηλών εκπομπών, η νότια Ευρώπη, ιδίως η Ιβηρική Χερσόνησος, θα παρουσιάσει αξιοσημείωτη αύξηση στον αριθμό των ημερών με υψηλό κίνδυνο πυρκαγιάς. Ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν κοντά σε άγρια εδάφη και εκτίθενται σε υψηλά έως ακραία επίπεδα κινδύνου πυρκαγιάς για τουλάχιστον δέκα ημέρες το χρόνο θα αυξηθεί από τώρα κατά 15 εκατομμύρια (+24%) σύμφωνα με το σενάριο υπερθέρμανσης του πλανήτη 3°C.

Ασθένειες: Αύξηση των ευαίσθητων στο κλίμα

Μερικά είδη που μεταφέρουν ασθένειες είναι ευρέως διαδεδομένα στην Ευρώπη (όπως τα τσιμπούρια που μπορούν να μεταδώσουν τη βορρέλιωση Lyme ή την εγκεφαλίτιδα), ενώ άλλα είναι διεισδυτικά (όπως το Aedes albopictus γνωστό και ως κουνούπι τίγρης που μπορεί να μεταδώσει τον δάγγειο πυρετό). Το θερμότερο κλίμα από την κλιματική αλλαγή σημαίνει ότι τόσο τα ενδημικά όσο και τα χωροκατακτητικά είδη μπορούν να εξαπλωθούν βορειότερα ή να υπάρχουν σε μεγαλύτερα υψόμετρα από ό,τι στο παρελθόν. Η κλιματική καταλληλότητα για το κουνούπι τίγρης προβλέπεται να αυξηθεί σε μεγάλα μέρη της Ευρώπης, ειδικά στη Δυτική Ευρώπη.

Ασθένειες όπως η ελονοσία (!) θα μπορούσαν, επίσης, να επανεμφανιστούν στην Ευρώπη λόγω της ευρείας παρουσίας του είδους κουνουπιών Anopheles που μπορεί να μεταφέρει την ασθένεια. Η αυξημένη βροχόπτωση και η παρουσία στάσιμου νερού δημιουργεί περισσότερο βιότοπο για τα κουνούπια και οι υψηλότερες θερμοκρασίες αυξάνουν τον ρυθμό τσιμπήματος των κουνουπιών και την ανάπτυξη του παρασίτου Plasmodium που προκαλεί ελονοσία.

Τι γίνεται για την προετοιμασία και την προσαρμογή;

Η προετοιμασία των κοινωνιών μας για την κλιματική αλλαγή στην Ευρώπη καθοδηγείται από ένα πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ (κυρίως τη στρατηγική της ΕΕ για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τη νομοθεσία της ΕΕ για το κλίμα) και τις εθνικές πολιτικές. Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και η Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, η Νορβηγία, η Ελβετία και η Τουρκία (χώρες μέλη της ΕΕΑ) διαθέτουν ήδη εθνικές πολιτικές προσαρμογής.

Θα μπορούσαν, πάντως, να γίνουν περισσότερα για τη σύνδεση των πολιτικών προσαρμογής με τομεακές πολιτικές, για παράδειγμα για την υγεία. Οι περισσότερες εθνικές πολιτικές προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, αλλά και στρατηγικές υγείας αναγνωρίζουν τις επιπτώσεις της θερμότητας στα καρδιαγγειακά και αναπνευστικά συστήματα. Αλλά λιγότερο από το μισό καλύπτουν τις άμεσες επιπτώσεις της θερμότητας όπως η αφυδάτωση ή η θερμοπληξία.

Απαιτείται επειγόντως προσαρμογή και στη γεωργία. Οι αγρότες μπορούν να περιορίσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις της επικίνδυνης θερμοκρασίας και της ξηρασίας προσαρμόζοντας τις ποικιλίες των καλλιεργειών, αλλάζοντας τις ημερομηνίες σποράς και αλλαγμένα πρότυπα άρδευσης. Χωρίς περισσότερη προσαρμογή, οι αποδόσεις και τα γεωργικά εισοδήματα προβλέπεται να μειωθούν δραματικά στο μέλλον.

Η εφαρμογή των μέτρων για την κλιματική αλλαγή στην πράξη συμβαίνει συχνά σε υποεθνικό επίπεδο, επομένως η δέσμευση των τοπικών και περιφερειακών αρχών για προσαρμογή είναι ζωτικής σημασίας. Πάνω από 4.500 πόλεις, κωμοπόλεις και δήμοι (ανάμεσά τους και περισσότεροι από 160 δήμοι της Ελλάδας) έχουν υπογράψει το Σύμφωνο των Δημάρχων για το Κλίμα και την Ενέργεια, έχουν δεσμευτεί για δράση για την προσαρμογή και περισσότερες από 300 περιφέρειες και τοπικές αρχές έχουν υπογράψει τον Χάρτη της Αποστολής της ΕΕ για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή.

** Με πληροφορίες από Εuropean Environment Agency.