Περιεχόμενα
Ο Γουίλιαμ Φρίντκιν, ο Αμερικανός σκηνοθέτης που μας χάρισε την ταινία Ο Εξορκιστής, είχε την συνήθεια να αυτοσαρκάζεται. Έλεγε, μεταξύ άλλων, ότι η γνωστότερη ταινία του διεκδικεί ένα μεγάλο ρεκόρ: Είναι το μοναδικό κινηματογραφικό αριστούργημα που κανείς δεν επιλέγει να το δει δεύτερη φορά! Είτε επειδή δεν μπορεί, είτε επειδή φοβάται ότι μια πιο προσεκτική οπτική μπορεί χαλάσει τα όσα έντονα βίωσε την πρώτη φορά.
Το φιλμ του 1973 προφανώς δεν έχει ούτε τα ειδικά οπτικά εφέ που θα πρόσθεταν αληθοφάνεια στο έργο, ούτε την καταπληκτική φωτογραφία, όμως η αίσθηση που προκάλεσε σε όλους (ειδικά όσους το είδαν σε σχετικά τρυφερή ηλικία) ήταν ανατριχίλα. Σε αντίθεση με τις άλλες ταινίες τρόμου, με λυκανθρώπους, δράκουλες ή φαντάσματα, τον διάβολο (νομίζεις ότι) τον βλέπεις μπροστά σου κάθε λεπτό της ημέρας, αρκεί να θέλεις να τον δεις.
Έχουν γραφτεί πολλά για τον Εξορκιστή, με αφορμή τη φετινή συμπλήρωση μισού αιώνα από τότε που κυκλοφόρησε στις αίθουσες. Βοήθησε, βέβαια, και η νέα ταινία Ο Εξορκιστής: Πιστός, που κυκλοφόρησε τον περασμένο Ιούλιο ως συνέχεια της θρυλικής ταινίας. Υπάρχουν, όμως, και μερικά πράγματα για την ταινία και την αποδοχή της που είναι πολύ λίγο ως καθόλου γνωστά, και προσδίδουν ακόμα περισσότερο στην τρομακτική (στην κυριολεξία) φήμη της.
Οι δημοσιογράφοι είδαν τον Εξορκιστή και αδιαφόρησαν
Η επίσημη ημερομηνία προβολής της ταινίας στους κινηματογράφους ήταν η 26η Δεκεμβρίου 1973. Παρ’ όλα αυτά, πρόσφατα αποκαλύφθηκε ότι είχε γίνει μια προ-προβολή, ανήμερα των Χριστουγέννων, σε μια αίθουσα στη Βοστώνη, για τα μάτια μόνο 20 δημοσιογράφων από εφημερίδες και περιοδικά της πόλης! Οι δημοσιογράφοι είχαν ειδοποιηθεί το πρωί των Χριστουγέννων ότι πρέπει να βρίσκονται στις 12.30 το μεσημέρι στο σινεμά και να μην ειδοποιήσουν κανέναν. Η προβολή της ταινίας Ο Εξορκιστής κρατήθηκε ολωσδιόλου μυστική, μάλιστα υπήρχαν άνθρωποι που φυλούσαν ακόμα και τις πόρτες ασφαλείας.
Αυτό που δεν λειτούργησε είναι, προφανώς, το συναίσθημα. Οι δημοσιογράφοι που προσκλήθηκαν δεν έδειξαν να εντυπωσιάζονται με το φιλμ. Ο Φρίντκιν είχε την θεωρία «των δύο τετραγώνων», όπως ο ίδιος την ονόμαζε. Σύμφωνα μ’ αυτή τη θεωρία, η συζήτηση για την ταινία εξαντλείται όταν κάποιος απομακρύνεται δύο τετράγωνα από την αίθουσα του κινηματογράφου. Οτιδήποτε περισσότερο οδηγεί σε εμπορική επιτυχία. Στην περίπτωση αυτή, οι δημοσιογράφοι σχολίαζαν το μεσημεριανό χριστουγεννιάτικο τραπέζι που τους περίμενε. Προφανώς, το ευρύ κοινό είχε άλλη άποψη.
Ακραίες αντιδράσεις φόβου από άνδρες, όχι γυναίκες
Αν παρατηρήσει κάποιος μια αίθουσα κινηματογράφου κατά τη διάρκεια μιας σκηνής τρόμου, θα δει προφανώς περισσότερες γυναίκες παρά άνδρες να κλείνουν τα μάτια, να φωνάζουν ή ακόμα και να φεύγουν από τη θέση τους. Όλα αυτά με τις συνηθισμένες ταινίες τρόμου, όχι με τον Εξορκιστή. Συμφωνα με όσα υποστήριζαν οι ιθύνοντες της ταινίας, τουλάχιστον στις προβολές που ήταν αυτοί παρόντες, οι πιο ακραίες αντιδράσεις όταν προβαλλόταν ο Εξορκιστής προέρχονταν από άνδρες. Και μιλάμε για ένα φιλμ, το οποίο τις πρώτες εβδομάδες που κυκλοφόρησε ανάγκασε τους υπεύθυνος των σινεμά να εφοδιάσουν τους θεατές με πλαστικές σακούλες, όπως κάνουν στους επιβάτες των πλοίων σε περίπτωση φουρτούνας.
Γιατί συνέβη αυτό; Η πιο πειστική εξήγηση, που έδωσε ο ίδιος ο Φρίντκιν, είναι το «μητρικό ένστικτο». Οι άνδρες αφήνονταν στην πλοκή και αισθάνονταν περισσότερο φόβο βλέποντας τις φρικιαστικές σκηνές. Στις γυναίκες λειτουργούσε το μητρικό ένστικτο: Δεν τους ένοιαζε τόσο τι έβλεπαν, όσο το τελικό αποτέλεσμα. Θα μπορέσει τελικά η Ρέιγκαν να απαλλαγεί από τον δαίμονα και να «σωθεί», όπως επιθυμεί η μητέρα της;
O σεναριογράφος γνωστός για τις… κωμωδίες του!
Ο Γουίλιαμ Πίτερ Μπλάτι όταν αποφάσισε να απομονωθεί για να γράψει το βιβλίο Ο Εξορκιστής είχε καβατζάρει τα 40 του χρόνια κι έκανε καριέρα στο καλλιτεχνικό στερέωμα ως ένας πετυχημένος κωμικός συγγραφέας και σεναριογράφος! Το πρώτο του βιβλίο είχε κυκλοφορήσει ήδη από το 1960 και συνέχισε σε όλη τη δεκαετία παρουσιάζοντας πάνω από δέκα έργα (βιβλία και σενάρια), όλα βασισμένα πάνω στην κωμωδία. Ανάμεσά τους και το κωμικό γουέστερν Η Μεγάλη Ληστεία της Τράπεζας, το 1969.
Το 1971 ο Μπλάτι έκανε στροφή 180 μοιρών. Σύμφωνα με τη δική του μαρτυρία, το βιβλίο Ο Εξορκιστής το ολοκλήρωσε σε 12 εβδομάδες, ζώντας ουσιαστικά απομονωμένος. Το βιβλίο έμεινε για 17 εβδομάδες στην πρώτη θέση της λίστας των μπεστ σέλερς στους Νιου Γιορκ Τάιμς, πούλησε συνολικά πάνω από 13 εκ. αντίτυπα. Το 1973 έφτιαξε και το σενάριο, βασισμένο πάνω στο βιβλίο. Από τότε συνέχισε να πειραματίζεται με τέτοιου είδους βιβλία, αλλά δεν έφτασε ποτέ ούτε καν κοντά στην επιτυχία του πρώτου.
Εξορκιστής: Πρώτη καταχώρηση ως «ψυχολογικό δράμα»!
Αυτό κι αν είναι παράξενο… Μια από τις εμβληματικότερες ταινίες τρόμου όλων των εποχών όπως ο Εξορκιστής, με διαχρονικό σενάριο και σκηνές που κέντριζαν το ενδιαφέρον ειδικά εκείνη την εποχή, δεν ήθελε να πάρει πάνω της την ταμπέλα της ταινίας τρόμου. Τόσο ο σκηνοθέτης, όσο και ο σεναριογράφος επέμειναν να καταχωρηθεί (τουλάχιστον επισήμως) ως ψυχολογικό δράμα. Εξ ορισμού αποποιήθηκαν μια επιπλέον διαφημιστική αντίδραση. Αλλά είχαν το λόγο τους.
Κι αυτός δεν ήταν άλλος από τα Όσκαρ. Γνωρίζοντας ότι έχουν φτιάξει κάτι σημαντικό, έκαναν τη σκέψη ότι μια ταινία τρόμου όπως ο Εξορκιστής ποτέ δεν θα μπορούσε να αναγνωριστεί ως κατάλληλη για να διεκδικήσει έστω κάποιο αγαλματάκι από τους ανθρώπους της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου. Έκαναν λάθος. O Εξορκιστής σάρωσε στις υποψηφιότητες εκείνης της χρονιάς (10) και κατάφερε να κερδίσει δύο αγαλματίδια, για το καλύτερο σενάριο και τον καλύτερο ήχο.
Η έμπνευση του εξορκισμού ήλθε από αγόρι
Είναι αλήθεια ότι ο Μπλάτι δεν εμπνεύστηκε το θέμα του εξορκισμού μόνο στη φαντασία του. Το έργο Ο Εξορκιστής βασίστηκε σε αληθινή ιστορία, στοιχεία της οποίας είχαν δημοσιευτεί το 1949 στην Ουάσιγκτον Ποστ. Και αφορούσαν την απόπειρα εξορκισμού καθολικών ιερέων σ’ ένα αγόρι στο Μέριλαντ. Φυσικά δεν υπήρχαν λεπτομέρειες για στρίψιμο του κεφαλιού ή πράσινους εμετούς, αυτά προστέθηκαν αργότερα με την πένα του συγγραφέα. Αργότερα αμφισβητήθηκε το αν και το κατά πόσο το παιδί ήταν δαιμονισμένο και η όλη του συμπεριφορά αποδόθηκε σε πλάκα που ήθελε να κάνει στο σχολείο του.
Ο Μπλάτι είχε παραδεχτεί ότι ο βασικός ήρωας του βιβλίου του αρχικά ήταν αγόρι και του είχε δώσει το όνομα Τζέιμι. Είχε δεσμευτεί, μάλιστα, να μην αποκαλύψει ποτέ και πουθενά το όνομα του πραγματικού ήρωα. Πράγματι το παιδί έκανε αργότερα μεγάλη καριέρα στη NASA και το πραγματικό του όνομα (Ρόναλντ Έντβιν Χούνκελερ) αποκαλύφθηκε μόνο μετά το θάνατό του το 2020.
Η αλλαγή του κεντρικού ήρωα από αρσενικό σε θηλυκό λέγεται ότι έγινε για να μην στοχοποιθεί το παιδί του 1949, απ’ αυτούς τους λίγους που το θυμούνταν. Αργότερα ο συγγραφέας παραδέχτηκε ότι του ταίριαζε καλύτερα ένα κορίτσι για κεντρική ηρωίδα. Θα έδινε περισσότερο σασπένς στο σενάριο.
Η Καθολική Εκκλησία δεν αντέδρασε καθόλου
Το συνηθισμένο είναι τέτοιες ταινίες, όπως ο Εξορκιστής, στις οποίες πρωταγωνιστούν ιερείς της καθολικής εκκλησίας, να αποδοκιμάζονται σθεναρά από τον κλήρο. To Μωρό της Ρόζμαρι, το επίσης εμβληματικό φιλμ του Ρομάν Πολάνσκι το 1968, το οποίο ασχολούνταν επίσης με δαιμονισμένα παιδιά (βρέφη στην προκειμένη περίπτωση), είχε προκαλέσει θύελλα αντιδράσεων, με ιερείς να φτάνουν στο σημείο να ζητούν από το ποίμνιό τους δυναμική αντίδραση. Κι όμως, ο Εξορκιστής δεν αντιμετώπισε καμία τέτοια αρνητική δημοσιότητα.
Γιατί έγινε αυτό; Η γνώμη του σκηνοθέτη είναι ότι η εκκλησία δέχτηκε το φιλμ ως ένα είδος διαφήμισης. Στο κάτω-κάτω, οι καθολικοί ιερείς της ταινίας ήταν οι καλοί, αυτοί που πάλευαν με τον δαίμονα. Και ο Εξορκιστής οπτικοποιούσε, κατά μία έννοια, τους φόβους και τις ανησυχίες των περισσότερων πιστών περί δαιμόνων. Οπότε υπήρξε μια σιωπηρή αποδοχή της ταινίας. Άλλωστε και στο φιλμ του Πολάνσκι το μόνο που κατάφερε ο κλήρος ήταν μεγαλύτερη κοσμοσυρροή στα σινεμά.
** Με πληροφορίες από Vanity Fair.
