Βενετία: Τα τείχη του «Μωυσή» φυλάνε πια τη «Γαληνότατη» αλλά η βιβλική καταστροφή παραμονεύει πάντα

Κομμάτι ειρωνικό να σε αποκαλούν «Γαληνότατη» και να ‘χεις τόσο θαλασσοδαρμένη, κυριολεκτικά και μεταφορικά, ιστορία. Όσο λαμπρή κι αν είναι αυτή, σε βάθος αιώνων. Αυτή, όμως, είναι η μοίρα για τη Βενετία. Μια από τις πιο εκθαμβωτικές πόλεις του κόσμου, μόνο που ως γνωστόν η ομορφιά είναι εύθραυστη. Θαρρείς κάπως έπρεπε να υπάρχει εξισορρόπηση για να «παλαντζάρει» από το τέλειο, να μη σκάνε από τη ζήλεια τους οι λοιποί.

Στην ακμή της, υπήρξε μια πανίσχυρη πολιτεία, που διαφέντευε όλη την ανατολική Μεσόγειο. Υπερδύναμη. Εμπορικά, πολιτιστικά, διπλωματικά, στρατιωτικά. Με κατοίκους γεμάτους τόλμη, ευρηματικότητα και φαντασία. Υπήρξε. Δεν είναι.

Το μέλλον της είναι σταθερά σε κίνδυνο, η ίδια η ουσία της απειλείται. Αν το δούμε ιστορικά, οι 5 από τις 10 χειρότερες πλημμύρες στην ιστορία της ιταλικής πόλης σημειώθηκαν από το 2000 κι έπειτα.

Δεν εκπλήσσει ως φαινόμενο. Είναι χτισμένη πάνω σε βάλτο, η τεκτονική πλάκα στην οποία ακουμπάει, βυθίζεται και η κλιματική κρίση επισπεύδει και επιδεινώνει το πρόβλημα. Η επικείμενη, σύμφωνα με τους επιστήμονες, άνοδος της στάθμης της θάλασσας κάνει ζοφερό το τοπίο. Κάποιοι λένε πως ως το τέλος του αιώνα δεν θα υπάρχει πια τίποτα από Βενετία παρά μόνο οι αναμνήσεις.

Με καθυστέρηση 50 χρονών η Βενετία απέκτησε επιτέλους την ασπίδα της

Το παρήγορο είναι πως έστω και καθυστερημένα, οι αρμόδιοι ξύπνησαν προκειμένου να μη χάσει η… Βενετιά ούτε βελόνι. Και τέθηκε, επιτέλους, σε λειτουργία το μεγαλόπνοο έργο προστασίας MOSE. Ιταλικό ακρωνύμιο για το «Πειραματική Ηλεκτρομηχανική Μονάδα» και μια παραπομπή στον βιβλικό Μωυσή (Μόζε, όπως ακούγεται στα ιταλικά).

Ανεπαρκής διακυβέρνηση, γραφειοκρατία, διαφθορά, σκάνδαλα, χρέος και ηττοπάθεια, όλα τα κακά της συχνά (επίσης) φουρτουνιασμένης ιταλικής πολιτικής ζωής έπαιξαν το ρόλο τους ώστε το όλο project να θυμίζει… γιοφύρι της Άρτας. Χρειάστηκε 30 χρόνια σχεδιασμού και άλλα 20 κατασκευής, για να περάσει από τη θεωρία στην πράξη.

Η προ τετραετίας post apocalyptic εικόνα της πλατείας του Αγίου Μάρκου να ‘ναι γεμάτη νερά που εισέβαλαν με ορμή σε εστιατόρια, εκκλησίες και δρόμους έκανε σαφές πως κάθε μέρα μετράει, πως το αύριο μπορεί να είναι πολύ αργά.

Πώς λειτουργεί το MOSE, τα «θαύματα» που έχει ήδη κάνει πράξη

Η απόγνωση του τότε, έσωσε το σήμερα. Ακούσατε τίποτα αρνητικό τις τελευταίες μέρες στις ειδήσεις για τη Βενετία; Όχι. Αλλά θα μπορούσε. Η παλίρροια που χτύπησε πρόσφατα την πόλη ήταν σχεδόν όσο μεγάλη αυτή του 2019. Μόνο που εν προκειμένω υπήρχε προστασία κι έτσι οι κάτοικοι και οι ορδές τουριστών που κατακλύζουν επί σταθερής βάσης το μέρος, δεν πήραν χαμπάρι – άντε να τους ενόχλησε η βροχή και ο αέρας.

Το σύστημα ήταν από καιρό έτοιμο αλλά έπρεπε κάποιος να αναλάβει την ευθύνη λειτουργίας του. Τον Οκτώβριο του 2020 έγινε το πρώτο τεστ. Μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, τότε ασχολούνταν όλοι με τον κορονοϊό. Τα πάντα πήγαν κατ’ ευχήν. Οι μηχανικοί άνοιξαν σαμπάνιες.

Το MOSE είναι ένα κολοσσιαίο έργο, ένα τεχνολογικό θαύμα. Κόστισε συνολικά περισσότερα από 5 δισ. ευρώ. Είναι μοναδικό στον κόσμο και σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε ακριβώς για να «σφραγίζει» τη Βενετία από πλημμύρες και τον εξαντλητικό κύκλο της απάντλησης υδάτων.

Οι είσοδοι της λιμνοθάλασσας προστατεύονται τώρα από 78 ορθογώνια μεταλλικά φράγματα, το καθένα στο ύψος ενός πενταόροφου κτιρίου, που γεμίζουν με αέρα και ανυψώνονται από τον πυθμένα της θάλασσας κάθε φορά που ανεβαίνει η στάθμη των νερών.

Με άλλα λόγια, δεν είναι μονίμως όρθια. Όταν έχει καλό καιρό, παραμένουν αθέατα δίχως να παρεμποδίζουν την κίνηση των πλοίων. Μόλις ο καιρός αγριεύει, τότε βγαίνουν στην επιφάνεια, ένας σύγχρονος τεχνολογικός κυματοθραύστης. Το σύστημα ελέγχεται από εργάτες που έχουν ως βάση ένα παραπλήσιο τεχνητό νησί.

Τη διετία που το MOSE βρίσκεται σε πλήρη λειτουργία έχει χρησιμοποιηθεί 49 φορές. Οι κάτοικοι, οι επαγγελματίες, οι τουρίστες είναι ξανά ασφαλείς. Το μέλλον της εμβληματικής ιταλικής πόλης φαντάζει πια λιγότερο… υποβρύχιο. Η πατέντα για την τεχνολογία πρόκειται να πουληθεί σε άλλες χώρες, κάτι που θα βοηθήσει για να πληρωθεί μέρος των χρημάτων που απαιτούνται για συντήρηση και το κόστος εργασίας.

Ο κίνδυνος για τη Βενετία δεν έχει περάσει – Άλλαξε απλώς μορφή

Όλα καλά όλα ανθηρά δηλαδή; Όχι. Είναι άλλο να είσαι προστατευμένος και άλλο να έχεις σωθεί οριστικά. Η πόλη παραμένει ευάλωτη σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Αν η στάθμη της θάλασσας ανεβεί κατά 30 εκατοστά, κάτι που οι επιστήμονες θεωρούν αρκετά πιθανό να συμβεί ως τα μέσα του αιώνα, τότε το MOSE θα δοκιμαστεί στα όρια του ή ίσως και πέρα από αυτά.

Αν ο «ανήφορος» πάει στα 60 εκατοστά- περί το 2100 όπως υπολογίζεται- τότε το σύστημα θα πρέπει να είναι μονίμως πρακτικά σε λειτουργία.«Θα σκεφτόμαστε αν πρέπει να κατεβάσουμε τα τείχη. Όχι πότε να τα ανεβάσουμε», όπως το θέτει ένας ειδικός.

Κι εδώ έρχεται το άλλο μεγάλο πρόβλημα. Γιατί ο κίνδυνος δεν έχει περάσει. Αλλαξε απλώς μορφή. Το σύστημα ήδη λειτουργεί περισσότερο από όσο αρχικά είχε προβλεφθεί. Αν γίνεται χρήση υπέρ του δέον τότε η λιμνοθάλασσα κινδυνεύει να ξεραθεί. Να μετατραπεί σε έναν άθλιο βάλτο και τα γοητευτικά κανάλια σε βρωμερά ανοιχτούς υπονόμους. Κάποια στιγμή το δίλημμα θα γίνει πιθανότατα το εξής: Σώζω την πόλη ή τη λιμνοθάλασσα;

Η ευρηματικότητα καλείται πάλι να σώσει τη Βενετία

Καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας της, η Βενετία βρήκε ιδιοφυείς τρόπους για να προστατεύει την ευαίσθητη φύση της. Η πόλη υπάρχει εξαιτίας και παρά το νερό, το οποίο πάντα και την προστάτευε και την απειλούσε. Οι Βενετσιάνοι βρήκαν την ισορροπία ανάμεσα σε αυτά τα δύο φαινομενικά αγεφύρωτα σημεία.

Οι πρώτοι μηχανικοί ανακάλυψαν πώς να κατασκευάζουν κτίρια σε λασπότοπους, χρησιμοποιώντας ξύλινους στύλους ως θεμέλια. Στην Αναγέννηση ενορχηστρώθηκε ένα μνημειώδες σχέδιο για την εκτροπή των ποταμών που έχυναν ιζήματα στη λιμνοθάλασσα και κινδύνευαν να μετατρέψουν το νερό σε ξηρά. Πριν από τρεις αιώνες, οι εργάτες έχτισαν νησιά-φράχτες με αδιαπέραστα πετρώματα, φυσικά τείχη.

Αλλά τα περιθώρια στο σήμερα έχουν στενέψει. Σε σύγκριση με πριν από 150 χρόνια, η μέση στάθμη του νερού είναι 32 εκατοστά υψηλότερη. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο λιώσιμο των πάγων και στην άνοδο της στάθμης των ωκεανών.

Αλλά οφείλεται επίσης σε μια καταστροφική απόφαση στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, κατά την οποία τα υπόγεια ύδατα αντλούνταν από υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες για βιομηχανικούς σκοπούς – μια κίνηση που προκάλεσε βύθιση κατά περίπου 12 εκατοστά. Το κακό περιορίστηκε από τότε, αλλά και πάλι, 2 χιλιοστά το χρόνο, η πόλη τα χάνει σε ύψος.

Το νερό της έδωσε ζωή, αλλά μήπως πρέπει να αποκοπεί από αυτό για να σωθεί;

Το MOSE είναι μια ασπίδα προστασίας που επιτρέπει να κερδηθεί πολύτιμος χρόνος. Μετά από αιώνες πλημμυρών η Βενετία έχει πια θαλάσσια τείχη να τη φυλάνε, να την προστατεύουν από καταστροφικές εισροές υδάτων. Μόνο που η κλιματική κρίση και η άνοδος της στάθμης των θαλασσών δεν επιτρέπουν σε κανέναν να φωνάξει «Νενικήκαμεν».

Οι ντόπιοι, πάντως, έχουν ήδη εγκαταλείψει σε μεγάλο ποσοστό την πόλη τους, η οποία περισσότερο μουσείο, αξιοθέατο θυμίζει πια, παρά ζωντανό οργανισμό. Ένα μέρος που άλλοτε έκανε σπουδαία πράγματα είναι τώρα ένας ινσταγκραμικός και μόνο παράδεισος. Που τον φυλάνε τα υδάτινα τείχη του «Μωυσή». Θα χρειαστεί άραγε κάποια στιγμή η Βενετία να αποκοπεί από το νερό που της δίνει ζωή για να παραμείνει… εν ζωή; Μόνο το μέλλον θα απαντήσει.

Και προφανώς, δεν είναι όλοι σαν τη «Γαληνότατη». Για χάρη της, υπήρξε παγκόσμια κινητοποίηση για να προστατευτεί. Είναι, γαρ, ένας θησαυρός της ιστορίας. Ένα αριστούργημα της αρχιτεκτονικής, της αισθητικής, της τέχνης, αλλά και σύμβολο ευρηματικότητας, οργάνωσης και επιμονής.

Άλλα μέρη του πλανήτη, που κινδυνεύουν επίσης από την άνοδο των νερών, δεν (θα) είναι τόσο προνομιούχα. Βασικά θα έχουν εξαφανιστεί πολύ νωρίτερα. Και η Βενετία μπορεί να υπάρχει, αλλά με τι κόστος αν έχει γίνει βάλτος;